NGA DALIP GRECA/

Pjesa më e madhe e vatranëve e kanë adhurur dhe vazhdojnë ta adhurojnë dr. Sali Berishën, ndërsa Vatra si institucion, i ka dhënë atij dhe Partisë Demokratike përherë përkrahje maksimale, duke besuar fort  se ai ishte udhëheqësi reformator i Shqipërisë Demokratike.     Që në vizitën e parë të tij në SHBA, Vatra i dha besim dr. Berishës dhe e mbështeti atë gjatë të gjithë kohës,ndërsa  dorëheqja e tij i ka shtangur vatranët ashtu si të gjithë ata që e kanë adhuruar liderin demokrat, ndërkohë që akti i dorëheqjes në vetëvete, sërish e ka lartësuar staturën e tij prej demokrati.Vatra  dhe vatranët kanë parë tek dr. Berisha performancën e një udhëheqësi  demokrat reformator, të vendosur, energjik, atdhetar, dhe kanë shpresuar shumë në rolin e tij si inspirues të  zhvillimeve demokratike. Bash për këtë besim dhe përkrahje të pakufishme, Vatra është “mallkuar” nga e majta dhe media e saj, është sulmuar nga gazetarë të opozitës, është sharë dhe fyer, është thashethemuar, por vatranët ishin të ndërgjegjshëm në përkrahjen ndaj Partisë Demokratike dhe udhëheqësit të saj dhe nuk ndjeheshin të ofenduar as nga togfjalshi tashmë i konsumuar”pleqtë e Vatrës”! Ky togfjalësh vazhdon të përdoret edhe pse këto tre vitet e fundit në Vatër 80 përqind e të anëtarësuarëve janë mosha të reja dhe mesatare, por kritizerëve nuk u duhet realiteti, ata kanë mendjen dhe fantazinë e tyre dhe vazhdojnë të urrejnë pleqtë. A do të plaken vetë një ditë edhe ata!     Grupi i parë i vatranëve, që patën shkuar në Shqipëri që në zgjedhjet e para pluraliste kudo ku shkuan nëpër Shqipëri potencuan Partinë Demokratike, ashtu siç bëri edhe i pari ambasador amerikan në Shqipëri pas rivendosjes së marrdhënieve diplomatike me Amerikën. Në fakt në atë vizitë të parë, vatranët nuk u identifikuan me federatën, por u paraqitën si shqiptaro-amerikanë. Ata bënë thirrje që të përkraheshin forcat e reja demokratike dhe jo trashëgimtarët direkt të Partisë së Punës, që jo vetëm trashëguan iventarin dhe pasuritë e PPSH-së, por që edhe nuk pranuan të ndryshonin, qoftë edhe numrin e botimit të gazetës së tyre Zëri i Popullit, që ruante në progresion numrin e botimit, që nga 25 gushti i vitit 1942, numër që kishte dalë nën drejtimin e Enver Hoxhës.      Në vizitën e tij të parë në Amerikë si president i Republikës në vitin 1993, dr. Sali Berisha u prit nga vatranët dhe shqiptarët e Amerikës si hero. Pas kësaj, në çdo vizitë të tij, ai nuk harronte që të takonte vatranët. Darkat e punës me Vatrën u kthyen në traditë, aq sa kritizerët filluan ta sulmonin Vatrën për këto dreka, edhe pse kjo ishte në traditën shekullore të Vatrës dhe në bujarinë tradicionale shqiptare. Kështu i kishte pritur Vatra të gjithë personalitetet që vinin nga Atdheu i largët, përjashto udhëheqësit dhe diplomatët komunistë. Kështu kishte pritur  Vatra, At Gjergj Fishtën, kështu kishte pritë Mithat Frashërin, dhe të tjerë burra të nderuar të Kombit.       Përse Vatra nuk u ka ofruar mikpritje komunistëve? Së pari Vatra është antikomuniste. Së dyti, sepse vatranët që dhanë gjithçka për Kombin, u ndëshkuan nga komunistët sikur të ishin armiq. Kështu u pushkatua ish kryetari i Vatrës Kolë Tromara, kështu u pushkatua ish editori i Diellit, Bahri Omari, u çua në plumb ai që stërviti vullnetarët e Vatrës dhe i udhëhoqi në Luftën e Vlorës dhe në mbrojtjen e kufijëve jugorë më Greqinë okupuese, Aqif  Përmeti, kështu u dënua pa varr bashkëthemeluesi i Vatrës, ish kryetari i Besa-Besën, deputeti i Parlamentit Shqiptar, Konsulli, nënprefekti i Himarës dhe Bilishtit, kryetari i bashkisë së Korçës, Kristo Kirka, dora e djathtë e Nolit,u kalbën burgjeve ish kryetari Vatrës dhe editori i Diellit Aqile Tasi, Kolë Rodhja e të tjerë, ndërkohë që Ali Kuçi, kryetari i Pleqësisë së Vatrës në Pensilvania, që i priu fushatës “për shpëtimin e Shqipërisë’, vdiq nën torturat e hetuesëve në Berat. Po kështu u dënuan me moskthim në Shqipëri eshtrat e Faik Konicës, që do të prisnin për 53 vite që të riktheheshin në Shqipërinë që ai i pat kushtuar jetën, mendjen, penën, oratorinë dhe gjithëçka tjetër. Ky është muri që i ndanë vatranët dhe vatrën e tyre të dashur nga komunistët. Ata që thonë se Vatra nuk është marrë në të shkuarën me politikë, gabojnë, nuk njohin historinë e Vatrës. Federata Panshqiptare  e Amerikës Vatra është marrë me politikë, edhe pse neni i pestë i kanunores ia ndalon formalisht.      Po le të kthehemi tek marrdhëniet e Vatrës me Partinë Demokratike dhe liderin e saj dr. Sali Berisha. Vatra i ka dhënë mbështetje Sali Berishës jo vetëm kur ka qenë në majë të pushtetit, por edhe kur ishte në opozitë. Edhe në vitet e vështira ’97-’98 vatranët ishin pranë Berishës duke i dhënë atij mbështetje nga rrëzimi i dhunshëm, nga grushti i shtetit, prej atij që ata e quajtën “ rebelim, revolucion i komunistëve”. Vatranët nuk e njohën qeverinë e kallashnikovëve, siç e pagëzuan ata qeverinë e dalë pas dhunës. Madje në qershor të vitit 1998 ekipi i Vatrës shkoi në Shqipëri për dy qëllime; që të ndihmonte luftën në Kosovë, udhëtoi deri në Tropojë, vizitoi të plagosurit e luftës, dha kontribute financiare për luftën dhe shfrytëzoi rastin përmes bisedash e intervistash në radio dhe televizone , ku përcollën mesazhe që suportonin ringritjen e dr. Berishës dhe të Partisë Demokratike. Vatranët e shoqëruan lëvizjen e ringritjes së Berishës dhe Partisë Demokratike përmes protestave “Nano ik”. Jo vetëm se ishin organizatorë të protestave në Nju Jork me moton” Nano ik!”, por  me 20 mars 2004, shkuan edhe në Tiranë dhe morën pjesë në një protestë të madhe në Sheshin Skënderbej, ku kryetari i Vatrës, z. Agim Karagjozi u brohorit nga mesazhi që përcolli.    Nga ana e tij dr. Berisha e respektoi Vatrën si institucion historik. Ai në të gjitha vizitat e tij përcolli në komunitetin shqiptar në Amerikë mesazhe vlerësimi të rolit historik të Vatrës. Kulmin e vlerësimit ai e bëri në 100 vjetorin e Vatrës, ku mori pjesë në konferencën shkencorë”Vatra, 100 vjet në shërbim të Kombit”. Në këtë përvjetor gazetat në shërbim të opozitës u morën gjatë me faktin pse qeveria e Berishës planifikoi 33 mijë dollarë, duke e trajtuar 100 vjetorin e Vatrës si prologun e 100 vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë. Kjo shifër është përfolur, është zmadhuar, është thashethemuar, pa u interesuar përfolësve se përse u dhanë dhe përse u përdor ajo shumë. Madje edhe ata që kritikojnë nga Amerika, nuk kanë pasur kohë që të vijnë në Shtëpinë e Vatrës dhe të shohin se si u ringjall historia e Vatrës përmes ekspozitës fotografike”100 vitetet e Vatrës”.     Në të vërtetë Vatra ka përkrahur Berishën dhe Qeverinë Demokratike, por nuk ka nguruar që t’i bëjë asaj oponencë për shqetësime që burojnë nga progarmi Kombëtar i Vatrës dhe Kanunorja e saj. Kështu psh Vatra ka mbajtur qëndrim publik kritik për ngritjen e varrezave greke në territorin shqiptar, ku të vrarët e ushtrisë pushtuse greke trajtohen si heronj dhe përjetësohen në mauzole në trojet shqiptare, ka mbajtur qëndrim kritik për çështjen e kufijëve detarë, ka denoncuar korrupsionin zyrtar, i ka bërë thirrje qeverisë që të respektojë kthimin e pronës tek pronarët e vërtetë,  ka dalë në mbrojtje të shtresës të të përndjekurëve politikë, kur ata janë lënë në harresë, madje kryetari i Vatrës vitin e shkuar i vizitoi grevistët”antiqeveritar”  duke e trajtuar vizitën e tij si humane për shëndetin e njërëzve që kishin vuajtur në diktaturë. Askush nuk mund t’ia mohojë Vatrës këtë oponencë ndaj Qeverisë Berisha.   Tash që rotacioni ndodhi, dhe që Berisha jo vetëm pranoi rezultatin, por uroi dhe kundërshtarin fitues, realiteti në Shqipëri duket se ndryshoi dhe Partia Demokratike duhet të reflektojë mbi shkaqet e humbjes duke kërkuar ringritjën perms reformimit, por tani pa kultin e Berishës. Në këto kushte Vatra duhet të pajtohet me realitetin e ri shqiptar, dhe të njohë atë që vetë Berisha e quajti: “Vendim të Sovranit”, pra të popullit votues, por pa hequr dorë nga oponenca e fortë ndaj qeverisë socialiste, që erdhi në pushtet me premtime të bujshme.     Pas dorëheqjes, Berisha mbetet mik i Vatrës dhe një udhëheqës i përmasave europiane, për të cilin historia do të flasë, duke i dhënë vendin e merituar në historinë e Shqipërisë moderne.

Ne Foto: Deputetë të Partisë Demokratike; nga e djathta Azem Hajdari, Esat Çoku dhe Mirash Ibro/

Historia e familjes Çoku që edhe pse i “dhuroi” socializmit një shekull burg dhe internime, nuk kërkoi hakmarrje, nuk ushqeu urrejtje, por i fali dhe u pajtua edhe me dëshmitarët fatkeq të proceseve të montuara.Dashuri në vend të urrejtjes është mesazhi i familjes Çoku, që në tranzicionin e zgjatur është shpërndarë nga Shqipëria në Itali dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës!/

 NGA DALIP GRECA/

 Esat Çoku bashkë me të shoqen Zyhranë dhe të birin Francin, jetojnë në Pelham Park Whay, në Bronx, NY, por muajet e veres, Esati i kalon ne shtepine e tij te bukur, qe ka ndertuar ne fshatin Mucias, prane Kenetes se Karavastase, ne Komunen e Remasit, ne Lushnje. Në historinë e jetës së  përditshme të Esatit dhe Zyhrasë ketu ne New York nuk ka ndonjë gjë  të veçantë për të shënuar:Janë emigrantë, si gjithë të tjerët, punojnë në punë të zakonta, lodhen  e rropaten,dhe jo rrallë mund të ndodh që të shprehin dhe ndonjë llojë “pendese” për mërgimin në moshën e pensionit. Por kur kthejnë kryet nga i biri dhe shohin përkushtimin e tij në mësime, rezultatete shumë të mira integruese në jetën amerikane, ia bëjnë”hallall” vuajtjet e mërgimit. Ky çift që ju prezantova, gjithë ditët e javës lodhen në punët e mundimshme,siç janë të gjitha punët e pakualifikuara, ndërsa në fund javë do t’i gjeshë të gëzuar në shoqërinë që kanë zgjedhur këtu në emigracion, me të cilën shkojnë kohën e lirë fundjavëve, herë duke dalë një shëtitje, herë një bisedë në klubet e shqiptarëve, herë në aktivitetet e shumta që zhvillohen në Nju Jork, dhe jo rrallë duke bërë vizita tek njeri-tjetri.Në shoqërinë e  tyre ka njerëz të zakontë, ka ish diplomatë, ish oficerë, inxhinierë, gazetarë, doemos që ka edhe ish të përndjekur të sistemit komunist, me të cilët i bashkon vuajtja dhe rezistenca antikomuniste. Të përndjekurit janë bashkëvuajtsit e Esatit, por ai nuk i paragjykon njerëzit, është krejtësisht  tolerant, i paparagjykueshëm në ato ç’ka ka hequr ai dhe familja e tij. Vuajtjet e veta dhe të familjes nuk ia faturon çdo llojë njeriu, ato qenë pjellë e sistemit komunist.Ish deputeti i Partisë Demokratike ka marrë rrugën e mërgimit këtu e pesë vjet të shkuara, ndërkohë që vëllai tjetër i tij, Caush Çoku, rrugëve të mërgimit nisi t’i shkelë menjëherë pas burgut, që në vitin 1991. Edhe pse qe shpallë armik dhe qe arrestuar në emër të popullit si armik i popullit,(Kush e pyeti popullin?!) Esati orë e çast mendon me mall për Shqipërinë dhe thotë se vështirë do ta ketë nëse nuk kthehet një ditë atje, ku ka lënë gjithçka; edhe gëzimet, edhe vuajtjet, edhe  prangat, edhe varret e të dashurve; edhe tokën; edhe vreshtin, edhe shtëpinë në Muçias, edhe apartamentin në kryeqytet.Edhe “armiqtë” e dashkan Atdheun!

Shprehje e tolerancës është edhe akti  i pajtimit të familjes Çoku me 26 dëshmitarët e rremë, që dolën kundër tyre në proceset gjyqsore, kur u dënua Azemi, dhe djemtë, Bedriut, Caushit e Esatit.

Nuk arritëm të  pajtohemi vetëm me gjashtë prej dëshmitarëve, të cilët patën vdekur para se ne të liroheshim prej burgjeve, thotë Esati.Për ne ata ishin fatkeqë të një sistemi antinjerëzor, falja dhe mëshira ishin më e shumta që mund të bënim për ata.

Toleranca dhe dashuria njerëzore e çoi Esat Çokun deputet në  Parlamentin Shqiptar(1992-96).Është rasti më i vecantë në Shqipëri, kur ish i përndjekuri i ishet në nëj sallë me ish hetuesine  vet.Esati dhe hetuesi i tij, Bashkim Caka, ishin njëkohësisht deputetë, njëri për PD dhe tjetri për PS! Kur ishte në krye të Shoqatës të Ish Përndjekurve Politikë të Lushnjës(1991-95) apo pjestarë i kryesisë të Shoqatës Kombëtare të Ish të Përndjekurve Politikë të Shqipërisë (1991-95) Esati nuk kultivoi as urrejtje as hakmarrje, vetëm kërkoi integrimin e bashkëvuajtësve. Kështu edhe vëllezërit, Bedriu dhe Caushi, të cilët edhe pse nuk u morën me politike, u treguan qytetarë të denjë. Trazicioni 15 vjeçar i Shqipërisë e ka shpërndarë familjen Çoku,njëri vëlla, Bedriu ka mbetur në Shqipëri, pas 15 vjetësh ka vendosur të trokasë në politikë duke pranuar që të jetë kandidat për deputet i Lëvizjes Për Zhvillim Kombëtar, ndërsa Caushi vazhdon të jetë në Romë, si gazetar i Komunitetit Europian. Esati jeton në Nju Jork.edhe nëj fakt tjetër për tolerancën:Në kohën e krizës të pushtetit demokratik, Bedriu ishte nëndrejtor i përgjithshëm u burgjeve të Shqipërisë.Fatos Nano atëherë ishte në burg. Bedriu merr urdhër që të mos ndodhte asnjë e keqe me jetën e kryetarit ët opozitës.Shkon vetë me helikopter dhe e shpëton Nanon nag rreziqet që i kanoseshin. Kur socialistët vijnë në pushtet me Nanon kryeministër, vetë i pari kërkon që t’i bëjë një vizitë në shtëpi për ta falenderuar se i kishte shpëtuar jetën. Bedriu ia çeli derën e apartamentit dhe e priti. Një javë më pas ish nëndrejtori i përgjithshëm i burgjeve, jetëshpëtuesi i Nanos, edhe pse kishte përfunduar studimet për jurist, edhe pse zotëronte tri gjuhë të huaja, u gjend i papunë…Shpërblim i bukur!

 ESMAJA, NENA E BURGJEVE

 Në fillimet e emigrimit, Esati  kaloi një provë të vështirë. Nuk e kisha parë asnjëherë në atë gjendje të rënduar psikologjike, tmerrsisht dëshpëruese. Në  shtëpi ishte vetëm me nipin, familja qe ende në Shqipëri. Kishte marrë lajmin e  hidhur të vdekjes të nënë Esmasë.Qenka e thënë që të mos i hedh një dorë dhe’ nënës, ashtu siç nuk i hodha babait, qante dhe psherëtinte ato ditë Esati.

 Kur  u vdiq babai,  me 12 dhjetor 1982, tre vëllezërit qenë në burg dhe nuk mundën të ishin në varrimin e atit të dashur, ndërsa tani që  vdiste nëna, Esati ishte këtu, aq larg, dete e oqean kaptuar. Statusi nuk e lejonte që të udhëtonte….

Nënë Esmaja kishte ikur nga kjo botë, ndërsa ai kishte vënë fotografinë e saj në një kënd dhe vajtonte e priste njerëz që vinin t’i mjekonin plagën e dhimbjes…

Dukej se gjoksi nuk ia mbante dhimbjen. Miqtë dhe të njohurit nuk reshtnin ,por plaga e shpirtit s’mbyllej kollaj….Ai i binte telefonit herëpashere dhe merrte informacion rreth varrimit.Fliste me vëllezërit, por  fjala lagej nga lotët dhe telefoni bëhej memec…E shoqëroi kortezhin së largu deri sa përfundoi varrimi.

- Së paku t’i kisha hedhur një dorë dhe’- përsëriste herë pas here Esati, që kapte tëmthat dhe i shtërngonte fort dhe fshinte sytë që rridhnin lotët e dhimbjes.Ishte fillikat. E mbyti dëshpërimin me lot dhe psherëtima….

….Kishte vdekur Esma Çoku, një nënë e vuajtur, një ndër nënat e rralla që e kishte përballuar të keqen me stoicizmin e saj të rrallë. Shumë fatkeqësi patën rënë mbi të gjatë 50 vjetëve. Fillimisht i kishin prangosur burrin, Azemin, pasi i sekuestruan pasurinë e damkosën”kulak”. Ajo nuk e la të shoqin të vdiste i vetmuar në qeli, së paku nuk e la të uritur, por torbën në shpinë dhe i shpinte ushqime.Fatkeqja, guximshëm përpiqej që të rriste djemtë, që t’i bëheshin të mbarë. Ajo nuk ishte thyer; as atëhëhere kur familjen e deklasuar Çoku e internuan nga qyteti i Fierit në Tokën e Vdekur të Myzeqesë, as kur i arrestuan djalin e vogël, Caushin, as kur i prangosën të dytin, Bedriun,(të dy ushtarë pa pushkë, në xhenjo) as kur e lanë të vetmuar, kur i morën Esatin.Do të mbetej vetëm me Zyhranë, bashkshorten e Esatit, e cila iu kthye si shoqe dhe motër në ditët e vështira. Bashkë e merrnin rrugën për t’u takuar me të tre djemtë që njëkohësisht vuanin burgjeve të Spaçit, Burrelit, Qafë-Barit….Udhëtonin dy-tre ditë për të shkuar tek djemtë-armiq të pushtetit… Rrugë pa rrugë, qëllonte që të flinin edhe jashtë, kur nuk ua hapnin dyert nga frika se ishte nëna e djemëve të dënuar politikë, ndërsa e reja, nusja e armikut. …Ja kështu me atë torbën në krah e mira nënë baritej maleve të Shqipërisë për të mbajtur gjallë shpirtrat e djemëve që vuanin absurdin.Ajo vërtetë nuk ishte e burogosur, por shpirti i saj qe njëqind herë më i prangosur se sa duart e të shoqit dhe bijëve të saj të ënjtura nga prangat.Ata u planifikuan nga ai sistem si kundërshtarë të vijës së parë dhe qenë ndër të fundit që lanë qelitë e ferrit.Bedriu ishte ndër të burgosurit e fundit që la qelitë pas vizitës të Peres De Kuelarit në Shqipërinë Komuniste.

Vëllai i dytë i Esatit,Bedriu, duke e përshkruar nënë e tij në librin që ka në dorëshkrim, shkruan:Kanë kaluar gjithë ato vite pritjeje që i kanë dhuruar asaj shumë ankth, dhimbje dhe tmerre, tani nuk i besohet se është e lirë dhe djemtë i ka të lirë…

…. Është viti 1991. Bedriu, një ndër të dënuarit politik, që u lirua i fundit nga burgjet shqiptare, me ndihmën e shoqërisë së vjetër që kishte në Fier, arrin të marrë një shtëpi në qytetin e tij të fëmijërisë dhe ëndrrave; pikërisht po në atë vend që ata patën barakën e tyre para se t’i internonin në Tokën e Vdekur. Nënë Esmaja që qe mësuar me jetën e fshatit, sikur e kishte të vështirë të rimësohej me jetën e  qytetit nga e kishin shpërngulur natën në terr.Por nga ana tjetër i dukej vetja si në ëndërr kur e shihte veten në atë shtëpi të re së bashku me të birin, i cili shkonte si zotni në shkollë, i veshur për bukuri me kostum e kollare, ku jepte gjuhët e huaja, që i kishet mësuar atje në Universitetin- burg!

- Mos jam në ëndërr,-  pyeste veten e zonja e shtëpisë dhe dëshironte që të jetonte sa më gjatë për ta gëzuar lirinë…!

 “Tre vëllezër në një prangë” , një familje 74 vjet burgim

 Rrallë mund të gjesh familje si kjo që të ketë kaluar tërë jetën në burgjet komuniste.Të marra së bashku vitet e burg-internimeve bëhen shumë dhe rëndojnë në kujtesën e kombit si për mijëra familje të tjera, që iu mohua jeta e lirë, thjesht pse qenë rreshtuar në anën e kundërt të barrikadës komuniste.Le të ndjekim statistikën:

- Azem Çoku-babai- 11 vjet burg

- Caush Çoku-djali i vogël-  22 Vjet burg

- Bedri Çoku – djali i dytë, 23 vjet burg

- Esat Çoku, djali i madh, 8 vjet burg dhe internim…

- Esma Çoku-E internuar me dekada… bashkëshortja e Azemit, nëna e djemve të burgosur;  64 vjet dyerve të burgjeve, duke ndjekur fatin e të shoqit dhe bijëve…

Vëllai tjetër, nipër e mbesa-lindur e rritur nëpër baltën e fushave të Myzeqesë së përvuajtur, të internuar…

Po të bashkosh vitet e e burgut dhe ato të internimit për familjen Çoku, të del më shumë se një shekull dënime. Statistikat e mësipërme ndoshta nuk kanë nevojë për koment, por historia duhet kujtuar me qëllimin e mirë që të mos harrohet. Poeti,publicisti dhe shkrimtari Visar Zhiti,për të cilin poezia qe prostituta që e futi në burg dhe njëkohësisht Shën Mëria, që ia ruajti shpirtin në vuajtjet e ferrit komunist;tek ka paraqitur dy vëllezërit Çoku në parathënien e  librit të tyre”Caush Coku& Bedri Çoku; dy vëllezër në një prangë” shkruan kështu në përcjelljen parathënse:”Si personazhet e një drame duken dhe ashtu janë,të një drame tepër të rëndë, të gjallë, që s’u luajt dot në skena, po në jetë; aktet e së cilës u zhvilluan në Purgatorin e mërzitshëm të socializmit dhe brenda në ferrin e diktaturës së tij.

Janë anëtarët e një familje të ndershme, punëtore të shtypur, të dënuar dhe anash emrit vitet e burgut, ku shpesh numri i tyre është më i lartë se gjysma e jetës të secili. Së bashku bënë gati një shekull burg e internim deri në rënien e komunizmit.

Familja Çoku ishte në konflikt me sistemin e  ri komunist.Konflikti vinte që nga vitet e Luftës, kur Azem Çoku,i ati i djemëve që do të gjendej i rreshtuar në radhët e Ballit Kombëtar në luftë për të çliruar Atdheun nga fashizmi dhe nazizmi, do të ndëshkohej pas çlirimit vetëm pse nuk qe i rreshtuar në radhët e partizanëve. Madje një herë do ta shpëtonte nga skuadra e pushkatimit i ati i Ylli i Bufit, që asokohe ishte udhëheqës me partizanët lokalë, ngaqë vetë ai ia kishte borxh jetën Azemit.Pushkatimi i shokëve në sytë e tij e bënë Azem Çokun më të vendosur  në idealin e tij nacionalist, por kjo do t’i kushtonte jo pak por 11 vjet burg dhe një jetë të privuar nga liria; i braktisur nga miqtë; iu sekuestrua  pasuria dhe do të tregohej me gisht”ja kulaku”.Kjo ishte vula që do ta shoqëronte gjatë të gjithë jetës atë dhe familjen. Pas burgimit të tij, familjen e hoqën nga qyteti dhe e internuan në Tokën e Vdekur, sinonim i vetë vdekjes.Internimi i familjes ua vrau ëndrrat djemëve….

 BEDRIU, ISH KAMPIONI I GJIMNASTIKES, QENDRESTAR  I REVOLTES SE SPAÇIT

 Bedri Çoku, vëllai i dytë, nuk e kishte menduar se një ditë jeta e tij do të merrte  atë krisje të pa riparueshme. Ai ishte ndër nxënësit më të mirë të gjimnazit në Fier. Ishte ndër djemtë “e përkëdhelur” në kuptimin e personalitetit; ishte kampion i gjimnastikës,shquhej për talentin si instrumentist, i vetmi fizarmonicist i gjimnazit, një ndër volejbollistët e spikatur të ekipit të të rinjëve të “Apollonisë”, një letrar me talent. Nuk i kishte shkuar ndërmend se një ditë do t’i hidhte prapa krahëve të gjitha këto dhe do të përfundonte në një fshat të humbur moçalor, ku dhe emri të ngjallte datën…Toka e Vdekur, do të ishte vendi pritës, pas dëbimit.Ku do të jetonin? Sarajet që kishte pasur dikur babai i tyre, ishin sekuestruar për nevoja publike;  ata duhej të ndërtonin vetë një shtëpi me drurë e baltë, drurët e marra në pyll dhe balta aty, e vetmja që nuk mungonte në Myzeqe!. Atje filloi të tërhiqej zvarrë jeta e gjimnazistit, sportistit të talentuar. Kur gati po mësohej me atë jetë vuajtjesh, në fshatin e  tij vjen për një aktivitet gjimnazi kur dikur ai kishte studiuar. Deshën t’i bënin një surpirizë shokët dhe shoqet e gjimnazit. Por shokët e Partisë dhe Rinisë në fshat i kishin marrë masat; ata shpërndanë helmin ideologjik para se të nsite aktiviteti dhe për Bedriun thanë një mijë të zeza. Gjimnazistët iu hodhën në mbrojtje ish shokut të tyre. Por e paguan shtrenjtë,  edhe ata i gjeti gjëma më vonë. Ata që e mbrojtën u përjashtuan nga aksioni dhe nga gjimnazi se kishin mbrojtur armikun! Kjo qe një ngjarje e hidhur që do ta trondiste më shumë shpirtin rebel të Bedriut dhe ishte prologu i asaj që vinte më pas.Ai ishte një i dënuar, që bir kulaku, që pritej vetëm arrestimi. Por dhe ky nuk do të vononte; ashtu si edhe vëllanë e tij të vogël Caushin, i kishin ngritur ushatrë. I kishin çuar në xhenjo, atje ku atdheu mbrohej me pushkë druri, me kazëm e lopatë. Edhe atje ai përpiqej që të mos u jepte shkas për ta rrasur në qeli.Por ata e kishin planifikuar dhe arrestuesit e tij qenë burra që e mbajnë veten për heronjë të kombit; një ndër ta ishte vetë Mark Dodani. Bedriu thotë se arrestimi i tij ishte i denjë për skenar filmi, si në ato të Xhejms Bondit. E trasferuan në  Korpusin e Gërhotit, pasi më parë kishin hapur fjalë se do ta merrnin në qendër të korpusit sepse si fizarmoniscist i talentuar i duhej qendrës dhe se do të aktivizohej me ekipin e gjimnastëve të Gjirokastrës.Mirëpo skenari qe shkruar; vëllai më i vogël qe arrestuar, ishte radhe e Bedriut.  Me 9 dhjetor 1968, Mark Dodani përfaqësuesi i ministrisë së Brendshme dhe Agron Çoba, përfaqësuesi i Sigurimit të Ushtrisë e morën në makinë, gjoja se po trasferohej, siç qenë hapur fjalët e fundit, dhe rrugës, i vunë prangat: Në emër të popullit je i arrestuar!

Procesi i montuar i gjyqit ku u gjykua ai dhe i vëllai, Caushi, përbën një akt sa tragjik në jetën e dy të rinjëve, aq dhe komik për nga besueshmëria.Esati, që u thirr në sallën e gjyqit, u zbrazh para trupit gjykues, duke tëhnë se vëllezërit e tij ishin”viktima” të luftës së klasave. U shpallën armiq dhe tradhëtar, pa kryer asnjë tradhëti ndaj Atdheut dhe popullit. Në librin e tij Bedriu tregon se në ditëgjyqin e tyre ishin edhe sportistët e  Apollonisë, të cilët kishin asistuar në gjyq pas një ndeshje në Gjirokastër. Ata kishin duartrokitur kur vëllezërit kishin mbrojtur veten nga akuzat shpifëse.

 CAUSHI, IKJA MATAN’ DETIT…

 Me Caush Çokun, më të voglin e djemëve të  Azem Çokut, jam njohur në mesin e  viteve ’90 edhe pse me të kisha bashkëpunuar shumë si tek gazeta lokale “Ora e Fjalës” edhe tek “Republika”, ku ai kishte kontribuar jo vetëm me shkrimet e veta, por edhe me poezitë e ndjera të shkruara në rininë e tij, edhe në kohëburgimin e vet absurd.

Caushi, ashtu si dhe vëllai i tij Bedriu,  u burgos pa bër asnjë faj, asnjë krim; u burgos thjesht se ishte planifikuar që të  burgosej. Gjyqi që iu bë ishte një farsë e inskenuar, ku regjisorë ishin operativët, hetuesit, gjykatësit dhe prokurori. Formula funksiononte mekanikisht. Një ditë prej ditësh në vend që të gjendej në repart mes shokëve ushtarë të xhenjos, ai u  ndodh në qelinë e ftohtë të burgut, pa kryer asnjë faj, asnjë krim, nuk pat shkelë asnjë ligj, asnjë rregullore ushtarake.Por ç’rëndësi kishte, ai duhej që të dënohej.Ndërsa në  ditën e gjyqit, asgjë e veçantë për t’u shënuar:Akt-akuza fallso, dëshmitarë vallso, gjyqtari, ndihmës gjyqtarët kënduan në të njëjtin kor me prokurorin…dhe kaq… Pas 6 vjet burg të ashpër, me 21 maj 1973 dy vëllezërit, Bedriu dhe Caushi marrin pjesë në revoltën e Spaçit, madje nuk ishin thjeshtë pjesmarrës, por organizatorë. Bedriu dhe Caushi frymëzues dhe flamurmbajtës.Revolta qe e përmasave tronditëse për shtetin komunist; ishte krejt e veçantë në të gjitha shtetet komuniste të Lindjes.Një revoltë e shtypur egërsisht nga diktatura do të kishte padyshim edhe viktimat e veta. Ndër viktimat ishin dhe vëllezërit Coku, të cilët u izoluan nëpër qeli dhe u hetuan egërsisht për rolin që patën në aktin kundërshtues ndaj shtetit. Secilit i bënin presion; Bedriut i thoshin se vëllain tjetër, Caushin e kishin egzekutuar, ndërkohë që edhe Caushit i thoshin se do të egzekutojmë njësoj si vëllain tjetër, Bedriun. Por askush prej vëllezërve nuk hyri në lojën kurth. Të dy morën dënime 25 vjet burg. Pas gjyqit special i heqin nga Spaçi dhe i çojnë në burgun-tmerr, atë të Burrelit; ku thuhej hapur:Në Burrel hyn, por s’del!Atje ishin kundërshtarët më të rrezikshëm të qeverisë komuniste. Burgu i Burrelit kishte një kapacitet prej 180 vetash, pra më kundërshtarët e sistemit.Edhe pse ishin në të njëjtin burg, dy vëllezërit ndaloheshin të takoheshin me njëri-tjetrin. Takoheshin një herë në 6 muaj, apo një herë në vit, vetëm me lejen e komandës, dhe nën vëzhgimin e  rreptë të gardianëve.

Pasi doli nga burgu Caushi nuk notoi në ujrat e politikës shqiptare; e përfshiu vala e mërgimit dhe i hipi në anijen “Panamaja” dhe mbërriti në brigjet e përtej detit në ditët e marsit 1991. Ishte fat për emigrantët shqiptarë që qenë të shoqëruar me të  nga që Caushi ishte një përkthyes i mirë për ta.Shpejt u bë i njohur në shtypin italian. Shkrimet e tij filluan që të botohen në gazetata”Corriere Della Sera”,”Il Mattino”. Shpejt fitoi statusin e gazetarit Europian”C.E.A”, ndoshta ndër të paktit shqiptarë që e gëzojnë këtë status.Ka shkruar edhe për gazetata qendrore e lokale shqiptare.Prej vitesh mban lidhje me njerëz të shquar të gazetarisë dhe artit.Caushi ka dhënë një kontribut të veçantë në ndihmën e pakursyer ndaj refugjatëve shqiptarë në Itali.

Dy vëllezërit që shkruanin poezi dhe tregime në burg

 Dy vëllezërit e shfrytëzuan burgun, kryesisht për të mësuar gjuhë të huaja. Duke shfrytëzuar të burgosurit politik që ishin shkolluar nëpër Europë, ata arritën të mësonin anglisht, italisht, frëngjisht dhe gjermanisht.Kjo do t’i shërbente Bedriut pas burgut që të hapte kurse private të gjuhëve të huaja, më pas si mësues i anglishtes në shkollën e mesme në Fier; ndërsa Caushi do të bëhej përkthyes i emigrantëve shqiptar në Itali e do të shkruante për Shqipërinë në gazetat më të mëdha të Italisë.

Në kohëburgimin e tyre dy vëllezërit nuk do të ndaheshin nga pasioni i rinisë, krijimtaria letrare, e cila qe bërë pjesë e akt-akuzës kur u kishin rrëmbyer lirinë.Caushi pat shkruar shumë poezi, si:Poemën”Iliriada”, tri cikle- Iliria, Arbëria dhe Shqipëria; ciklin”Motit të Madh””Skënderbeu me 25 këngë, me 495 vargje etj.

Poeti Visar Zhiti, në shënimet e  tij në vend të parathënies, që shoqëron librin”Dy vëllezër në një prangë”, shkruan”Caushi në qelinë e tij sajonte vjersha, mohonte burgun, i këndonte me zë të heshtur nënës, lirisë, dashurisë së humbur, vendlindjes, dinjitetit dhe hynte thellë, thellë(si i burgosuri që zbret nëpër aktet e lagura të minierës) tek rrënjët e kombit, sajonte Iliriadën e tij dhe përsëriste betejën me sllavët e ardhur nga Kaukazi, andej ku u prangua prometeu.

Vargu i Caushit herë është i lidhur si cigaret e e burgut, të dredhura me letër nga veprat e Enver Hoxhës, herë i ashpër si sytë e lidhur para pushkatimit, i ëmbël si hëna që vjen frëngjive, cicëritës si”Dallëndyshja e Burrelit” që të burgosurit e ushqenin me thërrimet e zemrës së tyre, herë i hutuar si muzgjet atje, rebel, ulëritës dhe i përtharë si plagët.

Ndërsa për krijimtarinë e Bediut, Visari do të meditojë: Kurse Bedriu në qelinë e tij do të mbaronte një nga romanet”Njeriu që kapërcen vetveten” e vazhdimisht do të shkruante tregime.Natyrisht që ishte e vështirë dhe një aventurë e tmerrshme të shkruaje hapur kundër diktaturës e diktatorit.Honorari do të ishin brilantet e gjakut tënd, pushkatimi yt.Dhe të burgosurit shkrimtarë i mërgonin ngjarjet në tjetër vend apo në  tjetër epokë. Kështu është dhe tregimi “Sitamarrtaha”, një  alegori ndaj dhunës, ndaj gënjimit dhe zhgënjimit me kumbim rrënqethës aktual.

Bedriun e inetersojnë plagët sociale, prapambetja mentale e shoqërisë socialiste, aktet ordinere(tregimi”Zemërimi” apo”Krimineli”. Personazhet e  tregimeve të tij duan të vdesin, kanë depresione, i trondit mungesa e dashurisë apo humbja e saj dhe dinë të qajnë burrërisht.

Bedri Çoku fluturon me fantazi dhe përtej telave me gjemba të kufirit shtetëror dhe del në Kosovën e tradhëtuar duke shkruar tregimin e habitshëm”Liri”; jep ambjente e pejsazhe e idera fisnike…

Tani Bedriu ka në dorë romanin autobiografik me titull të përkohshëm”Ne dhe ata-Blloku dhe antiblloku”; ku gjithçka shihet qetë, pa urrejtje në jetën e përmbysur të kësaj familje fisnike.Duke qenë vetë personazh, nga të fundit e liruar në vitin 1991 prej burgjeve komuniste; ai hedh sytë pas dhe shfleton jetën e trazuar të vetën, të familjes dhe të gjithë shqiptarëve.

Esati, deputet së bashku me ish hetuesin e tij

 Esat Çokun e njoha në ditët e para të Lëvizjes Demokratike, kur Partia Republikane më kishte besuar si sekretar të komitetit Ekzekutiv Pluaralist,edhe pse deri atherë nuk isha anëtar i asnjë partie poltike. Partia Demokratike e  Lushnjës, e cila e kishte Esatin anëtar të kryesisë së së vet, e kishte caktuar si përfaqësues në Komitetin Ekzekutiv, ndërkohë, ai qe dhe kryetar i Shoqatës së të përndjekurve Politik të Lushnjës, dhe në kryesinë e Shoqatës Kombëtare.

Nuk isha takuar ende me Esatin, kur në zyrat e kryeministrisë në kryeqytet, kisha shkuar me  nënkryetarin demokrat, më bëri përshtypje një burrë i gjatë, zeshkan, i cili kur lexoi emrat e anëtarëve të Komitetit Pluralist, i ndali sytë tek emri i Esatit dhe pyeti:- Paskit Esatin ju të PD-së?

- E njihni?- e pyeti nënkryetari demokrat.

- Kam qenë hetuesi i tij…Por nuk i kam hyrë në hak. Ia thashë se ne për ç’ka e akuzonim i kishim të provuara akuzat, kishim dëshmitarë, kishim incizime,pastaj(ish hetuesi pushoi pakëz) …ai ishte planifikuar prej kohësh sepse i kishte dy vëllezër në burg, ndërkohë dhe i ati i kishte vuajtur 11 vjet për politikë dhe ishte varrosur si kulak dhe armik….Ky qe shpjegimi vullnetar i hetuesit Bashkim Caka,që në ato momente nuk ishte më hetues, por ishte në rolin e  juristit të kryeministrit Ylli Bufi.

 Më vonë Esati do të  ishte në të njëjtin Parlament me ish hetuesin e tij; njëri deputet i PD-së, tjetri deputet i PS-së.Një fakt i hidhur i demokracisë shqiptare!

Kur u kthyem në Lushnjë ia thamë Esatit ndodhinë me ish hetuesin Caka. Ai vetëm qeshi, ndërsa më vone, kur do të shkonte në Parlament, së bashku me të dhe ish hetuesi i vet, deputet i PS-së, ai do të pinte kafe me të, por  nuk do të rrinte pa i thënë se hetuesit para se të bëheshin deputetë në një kuvend me viktimat e tyre duhej të kërkonin falje…Më pas do të botonte një shkrim kuarjoz në gazetën lokale “Ora e Fjalës” të cilën unë e drejtoja ato kohe, ku thoshte se nuk mund të kishte demokraci të vërtetë kur  ish hetuesit tanë, pa na kërkuar falje vijnë të përfaqësojnë popullin në Parlament, ndërkohë që na kishin dënuar dje në emër të popullit, natyrisht pa e pyetur popullin.

Ish hetuesi i tij, kishte heshtur. Esati nuk ishte ekstremist ndaj atyre që i shkaktuan vuajtje atij dhe familjes së tij, por ai kërkonte së paku një ndjesë publike nga aktorët dhe ingranazhet e diktaturës, gjë që nuk është bërë ende.

Me Esatin,qeverisëm në një kohë të vështirë, kohën kur bashkë me ndryshimin politik u manifestuan veprime anarkiste dhe Lushnja ishte një ndër rrethet që “ishte planifikuar” t’i nënshtrohej terapisë së shokut dhe të kthehej në tokë e djegur:U dogjën furrat që prodhonin bukë për qytetarët; u shkretuan serrat model të  Divjakës, që furnizonin dikur vendet e Lindjes; u prenë plantacionet e mollëve, filloi prerja dhe djegja e ullinjëve, u shkulën vreshta, pa përmendur plaçkitjen e ndërmarrjeve dhe fabrikave. Në këto kushte Komiteti Pluralist(ku Esati ishte anetar i tij, perfaqesues i PD dhe une sekretar, perfaqesues i PR) përpiqej që të harronte përkatësitë partiake dhe t’i dilte për zot qeverisjes vendore. E ndjenim se policia e vjetër që kishim për të ruajtur rendin në të shumtën e rasteve ishte bashkëpunuese me ata që shktërronin. Në këto kushte morëm rrugën për në Tiranë; fillimisht trokitëm tek kryeminsitri, por ai s’kishte kohë që t’na priste;iu afruam presidncës që ende kishte ën krye Ramiz Alinë, por para nesh atje kishte shkuar kryeprokurori dhe kryegjykatsja socialiste; kështu që nuk kishte vend për ne;përfundimisht na priti i Rendit Vladimir Hysi. Ankesat tona ishin për Rendin, kërkuam ndëshkimin e shefit te policisë.

U la që ballafaqimi të bëhej në Lushnje. Esati qe ndër ata që ia numëroi të gjitha haptazi shefit të rendit, duke kërkuar largimin e  tij. Më bënte përshtypje kurajo e Esatit; ai ia thoshte copë mendimin e tij kujtëdo, pavarësisht se e vërteta ishte e hidhur.

Një ndër bashkëpunimet me Esatin ishte ceremonia madhështore e rivarrimit të 69 viktimave të komunizmit, të pushktuar nga Mehmet Shehu në fshatin Matjan. 69 burra, ndër  ta dhe fëmijë, ishin pushkatuar nga Mehmet Shehu në vitet e luftës;motive i vrasjes ishte pjesmarrja e tyre me Ballin dhe deklarata e njërit prej fshatarëve, Kurt Xhepa prej Cerme, që i kishte deklaruar të tmerrshmit Mehmet Shehu: Unë derr bëhem dhe komunist nuk bëhem!Komandanti i tmerrshëm qe bërë bishë dhe i kishte çuar të gjithë plumb….

Rivarrimi i viktimave të terrorit komunist ishte një ndër prioritete  e pushtetit të ri demokratik që sapo ngrihej në këmbë. Ceremonia që u organizua në qytetin e Lushnjës pati për realizues Esatin; së bashku shkuam në fshatin ku ishin pushkatuar viktimat e pafajshme dhe me ndihmën e fshatarëve siguruam eshtrate  tyre, ndërkohë që Sigurimi i vjetër i shtetit u përpoq që të pengonte me çdo kusht ceremoninë. Veteranët, u përpoqën që të ngrinin kundër opinionin qytetar për faktin se Komiteti ynë Pluralist mori një vendim të guximshëm; arkivolet të varroseshin në Varrezat e dëshmorëve të qytetit, përbri parcelës ku ishin varrosur dëshmorët partizan. Komiteti i veteranëve filloi të lëvizte, ankesa në Tiranë dhe në Komitetin tonë Pluralist. Esati, që kryesonte komisionin e rivarrimit, njëkohësisht kryetar i Shoqatës së Ish të Përndjekurëve politikë, mbrojti me logjikë mendimin unanim të Komitetit Pluralist:Ju këkroni pajtim kombëtar, pa na kërkuar falje për viktimat që keni çuar në varre pa gjyq,pa kërkuar falje për 64 vjet burg të familjes time + dhjetëra vjet internime, pa kryer asnjë lloj krimi; dhe tani nuk pranoni që pajtimi të fillojë nga të vdekurit e pfajshëm? Debati u mbyll me fitoren e  Esatit dhe e gjithë Lushnja doli dhe përcolli në varreza dëshmorët nacionalist. Mijëra qytetarë morën pjesë dhe asnjë  nga parashikimet kërcënuese të veteranëve nuk ndodhi.

Më pas Esat Coku kreu detyrën e sekretarit të Komitetit Pluralist,edhe pse nuk kishte asnjë mundësi zgjidhje për hallete  qytetarëve, ai u përpoq që të mirëkuptohej me qytetarët, pavarësisht se të kujt pale ishin ata, të majtë apo të djathtë; ndërsa në takimet e partisë së vet ishte i papajtueshëm për devijimet majtas.

Edhe detyra që kreu në Komisariatin e Policisë ia rriti kredibilitetin ish të përndjekurit politik Esat Coku, ndërkohë që si ish kryetar i Shoqatës së Ish të Përndjekurve, ai u përpoq që të integrojë të vuajturit në shoqëri, ndërsa fëmijët e tyre t’i nisë drejt Universiteteve. Koha kur përfaqësoi Partinë demokratike në Parlament, 1992-1996, ishte një kohë prove për të, provë që e kaloi sukseshëm, ndërsa në kohë revolucionin përmbysës të pushtetit demokratik ai u përpoq sa mundi që të ndalte hovin e shkatërrimtarëve.( Historia eshte pjese e librit ne proces”Histori Shqiptare ne Amerike, botuar se pari ne gazeten Illyria ne New York, Standard, Gazeta 55)

Të nderuar lexues të Diellit/

Ju falenderoj shumë për kohën që i kushtoni Gazetës tonë në publikimin e përditshëm online. Duke vlerësuar angazhimin tuaj, ne e freskojëm gazetën dy dhe tre herë në ditë. Vecanërisht falenderojmë bashkëpunëtorët tanë që janë shtuar shumë. Ne ndjehemi shumë të vlerësuar për numrin e madhe të lexuesëve dhe të komentuesëve, por profesionalizmi, na dikton që të tërheqim vëmendjen e disa prej komentuesëve ekstremistë, që nuk njohin kufinj. Nëse ti si lexues nuk ndan të njëjtin mendim me artikullshkruesin, kjo nuk do të thotë se ke të drejtë ta ofendosh atë apo të shpifësh për atë.

Do t’ju lutesha shumë lexuesëve  të Diellit online, kur bëjnë komente duhet të ruajnë etikën, të mos fyejnë, të mos shpifin dhe të mos thashethemojnë. Ti nuk ke të drejtë që ta bësh kënd komunist, kur ai nuk ka qenë anëtar i PPSH ose ta bësh spiun kur me ligj nuk janë hapur dosjet. Ti nuk mund t’i thuash dikujt që e ka profesion gazetarinë- se nuk di të shkruash. Natyrisht që secili ka të drejtëne  vet të japë opinionin ashtu sic e gjykon ai, por kur kalohet masa, adminsitratorët do të ndërhyjnë dhe t’i fshijnë komentet. Kanë qenë të pahijshme ofezat dhe shpifjet që kanë shoqëruar ndonjë autor shkrimi, i cili ka kaluar kufijtë, ka marrë pozicionin e një gjykatësi për të përcaktuar profesionalizmin e gazetarëve dhe kanë sajuar dhe thashetheme. Natyrisht që shpifja është e patolerueshme dhe ne nuk do të lejojmë më që në faqet e Diellit të shpifet, të shahet, të thashethemohet, apo të ofendohet .Të prekurëve nga komentet online në gazetën Dielli, ju kërkojmë ndjesë.

Në mirëkuptim

Editori i Diellit

Dalip Greca

Exclusive interview of journalist, researcher and professor Robert C Austin,  given to editor, DalipGreca/

When was your first contact with the Albanians and their cause?/

 Prof. Robert C Austin – I have been working on issues related to Albania and the Albanians since the late 1980s. As an undergraduate student in Ottawa I was already interested in the 19^th and 20^th century history of the Albanians with a particular focus on Albania’s communist period. I started visiting Albania in 1991, lived there for a while as a journalist and have been a regular visitor since then. I became much more focused on Kosova in the late 1990s and have been also regular visitor there for many years now. I was lucky enough to be in Prishtina in February 2008 together with a group of ten of my students from Toronto for Independence Day. Every year I bring a group of students from Canada to Kosova.

I have tried as much as possible to maintain my links with Vatra and my many friends in the United States. I have always enjoyed the hospitality of my friends there and hope to again take part in an event that celebrates the varied contributions of Vatra and its membership.

 Which of Albanian personalities have impressed you the most?

 -In historic perspective, I most admire Faik Konica but Fan S Noli as well. I maintain a deep interest in the period between the two World Wars as this was an extremely challenging period for Albania and its people. In my own research, I take a relatively critical view of many of Albania’s political leaders, especially King Zog for the failure to address the problems faced by Albania’s peasantry. In contemporary perspective, I have come to know many leaders in Albania, Kosova and Macedonia and have been in the region at several historic moments. For me, it was extremely touching that I was able to host President Rugova in Toronto in 2001. I enjoyed that visit immensely.He left a very deep impact on the people that he met in Canada.

 How do you see Noli: as a poet, writer, leader, religious leader or interpreter?

 -Noli was really a “jack of all trades.” There are few things he could not do and that is what makes him so interesting. I see Noli’s legacy of multi-layered. But first and foremost, I see his greatest impact within the realm of Albanian Orthodoxy. I think his time in Albanian politics was too short and fraught with challenges that his legacy there is less substantial.

Those who read my book will note that my assessment of Noli’s principal political decisions is negative. I am also highly critical of Albania’s neighbors who often did their best to thwart Noli’s well-intentioned policies.

 How would you compare Fan Noli to Konica in the political aspect?

Noli and Konica were remarkably different people. I have always maintained that things would have been different for Albania had Konica taken a more active role on-the-ground inside Albania in the 1920s. Konica was probably a better politician and certainly better suited to navigate Albania’s political scene but he clearly did have the stomach for that kind of life.

In the 1920s, Konica’s writing, while deeply thoughtful and often extremely humorous, are also cynical and extremely critical. Konica was ultimately a pragmatist while Nolifell victim to his unrelenting idealism. This cost him dearly in the long run while Konica was able to retain his role in Albania over a much longer period of time. Noli and Konica have highly praised each other, but they had conflicts too.

Do you think their controversies have affected the way they are perceived by the people?

 -I do not see much impact of the quarrel between the two men as impacting now how they are perceived now. For sure that was part of the picture in the 1920s but not now. I think that the 20^th Century in Albania gave us several remarkable figures. Noli and Konica come first to mind when one thinks this period. Both had similar ideas, both understood Albania’s serious challenges but both pursued different means. With the benefit of hindsight, it appears Konica was right and Noli was wrong.

 Next year it is going to be Vatra’s 100th anniversary, what do you think of its historical contributions to the Albanian nation?

 -One cannot deny the huge impact Vatra had in the Albanian National Awakening, independence and the 1920s. I also tell my students that the Albanian – American community is unique in many aspects but primarily for its decisive role at key moments and the significance of many of the community’s leaders. I would also add that even during the very difficult communist period Vatra ensured that Albania was not forgotten by policy makers. Moreover, its role after the collapse of the regime in Albania, Vatra again assumed an important role for Albanians in the region and in the United States.

 What are some of the new features that the book that you are republishing has?

 -The biggest single difference is that it is English. The version in Albanian was never available to the North American and more broadly English – speaking world. That version was essentially my doctoral dissertation from 1997. The present version has been revised and has benefitted from the intervening decade of reflection. While it remains a scholarly book, I think it is accessible to a wide audience who are interested not only in Albania but also the problems faced by small states in the Balkans after the First World War. I also maintain that the book offers some important lessons for Albanian leaders in the Balkans today. Lots of mistakes were made then that do not need to be made again! I hope they see that. Finally, the chapters that deal with foreign relations are substantially revised, especially the section on Kosova.

 Do you have a message for your New York friends who are helping you with the book?

 -This book went through a very rigorous peer review process. Publishing a serious academic study is an extremely time consuming and meticulous process. It is also expensive. When I learned that I would need a subsidy to bring the book to fruition, I immediately knew that my friends in New York could help me. I have had a long and special relationship with the Bitici brothers. I have met them in NYC and Prishtina – I was in the same hotel with Sergio and Mike on Independence Day.

I appreciate maybe more than they know their leadership role in helping me. I can only say that when the book is finally in print, I can sit down with everyone over a nice meal and say thanks in person. The book was ultimately written for an Albanian audience. It is a great honor for me to have such wonderful supporters. See you in New York very soon with your copies!

New York-Budapest, 14 April 2011(Dielli-arkiv)

Caption: – At the fundraising dinner at Fiorino Restaurant on April 7th, hosted by Sergio and John Bitici for Robert Austin, author of newly published book in the occasion of the 100^th Anniversary of Vatra. Other supporters who participated in the event were: Harry Bajraktari, Lewis Gjelaj, Sejdi Husenaj, Zef Balaj, Elmi Berisha, Gjok Deckaj, Sergio and Sabit Bitici, Anton Raja, HalilMulaj and Dalip Greca.

Nga cikli i intervistave të Nju Yorkut/

 Jam rritur në det edhe pse kam lindur në Pejë. Oqeani më tremb. Udhëtimet jo aq, po ai ferri i oqeanit, po, më tremb marrëzisht. Njerëzit i frikësohen më shumë gjërave që nuk i njohin mirë. Unë detin e njoh dhe ai më njeh mirë. Ia di sekretet. Oqeani është i frikshëm, as e njoh e as më njeh. Kështu shprehet aktori i mirënjohur, Timo Flloko në një intervistë të kahershme qe ia patëm marre nw mjediset e hotelit NewYorker nw Manhatan, pranw njwrit prej rrokaqejve simbol për Nju Jorkun, Empire State Building.

Si u takua Timo me Hollywood-in? Si fitoi njërin pas tjetrin gjashtë role në Amerikë dhe po përgatitej të merrte të shtatin? Cili është roli i parë i tij në kinematografi? Cilin rol dashuron më shumë, cili rol e ka lodhur më shumë?

Timo tregon dhe për një ngjarje të çuditshme: Si foli shqip në gjumë i biri 14-vjeçar i James Belushit, Roberti, kur vizituan vendlindjen!. (Edhe pse nuk dinte asnjë fjalë shqip)…Të gjitha këto dhe të tjera marrin përgjigje në intervistën e Timo Flloko./

Nga Dalip GRECA/

-Kur keni udhëtuar për herë të fundit drejt Shqipërisë?

-Sapo jam kthyer prej andej!

Kur do t’ju bjerë rasti që të shkoni sërish?

-Javën që vjen, do të shkoj në Shqipëri e më pas do të udhëtoj për në Kosovë. Të dielën kemi koncertin e madh që bashkon Prishtinën me Tiranën, është koncerti që i kushtohet simbolit të mirësisë dhe paqes, shënjtëreshës sonë, Nënë Terezës (intervista u zhvillua para koncertit)

-Amerikë-Shqipëri-Amerikë-Kosovë, ecejake të shpeshta, si e ndieni veten këtu dhe si atje? Mos vallë shkelja në vendlindje ju përtërinë?

- Ku më mirë se në vendin tënd mund të gjeshë prehje e qetësi e të marrësh fuqi? Pa dyshim Shqipëria është atdheu ynë, është vendi ku lindëm, jetuam e zhvilluam karrierë. Sigurisht unë i bashkoj këto dy pole, Shqipëri-Amerikë. Ka një dashuri të natyrshme të shqiptarëve për Amerikën dhe kjo tashmë është tradicionale. Kush nuk e ëndërroi Amerikën? Amerika i ka mirëpritur shqiptarët, nuk ua ka vrarë atyre ëndërrat, por kjo nuk na jep të drejtë të harrojmë atdheun. E kam thënë edhe në një intervistë në Shqipëri: Nuk erdha në Amerikë që të ikë nga Shqipëria, as nuk u ktheva në Shqipëri që ta lë Amerikën. Jam shumë i dimensionuar duke kaluar nga një vend në tjetrin. Është një bashkim i natyrshëm i një vendi më të madh me  një vend më të vogël.

-Cili është angazhimi më i fundit i Timos? Jeni duke përjetuar ndonjë rol, jeni duke luajtur ndonjë rol apo po ëndërroni ndonjë rol të ri?

-Projektet dhe shpresat nuk shterren. Në Amerikë, në nëntorin e shkuar, përfundova filmin: “Stay Wake” (Rri zgjuar) me regjinë e Blerina Topallit, një shqiptaro – amerikane.

-Ajo është nga të ardhurit e dekadës së fundit?

- I ati i saj ka emigruar në vitet 50-të, ndërsa ajo jeton në Los Angeles. Ka mbaruar shkollën në San Francisco dhe ka qenë regjizore e efekteve speciale në filmin “Titanic”. Është vajzë me kapacitet profesional të ndjeshëm dhe me një karrierë, që ka filluar tashmë të ndjehet. Unë luaj një rol kryesor në këtë film. Është historia mes një shqiptari dhe një serbi. Unë luaj rolin e një shqiptari. Filmi është një vështrim dramatiko – grotesk i marrëdhënieve të ndërsjellta të emigracionit në një vend të madh si Amerika.

-Ndonjë projekt në Shqipëri?

-Në Shqipëri këtë vit kam qenë në një projekt promete. Vepra quhet “Stinë e mërzitshme në Olimp” e shkruar nga Ismail Kadare. E kemi luajtur dhe e kemi përfunduar si kontratë. Kemi realizuar dhe regjistrimin në televizion. Është “TV Klan”, që do ta shfaqë  në vjeshtë, ai ka ekskluzivitetin. Kam dhe dy projekte të tjera: një film që do ta filloj së afërmi me Kujtim  Çashkun në Shqipëri dhe një rol teatri me Trupën e Teatrit Kombëtar. Ndërkohë, kam negociata për një film me një producent  nga New Jersey. Ai ka gjetur burimin financiar dhe kam shpresën e madhe se do të bëjmë diçka.

-Diçka konkrete për aktivizimin tuaj në kinematografinë amerikane?

-Kam luajtur gjashtë role. Diku kam qenë artist mysafir special. Filmi i parë ka qenë “Wish master” (“Zoti i dëshirës”), ku luaja rolin e një terroristi i quajtur Mustafa. Një tjetër film është “Silk Stockings“ (“Çorapet e Mëndafshta”), tjetri ka qenë “Angel’s Dance” (Vallëzimi i Engjëjve), me James Belushin. Tjetri film ka qenë “Seven Days” (Shtatë ditë), ku pata rolin e një paramilitari. Një film tjetër, ku luaj përsëri me Belushin quhet “Bad Guy”. Kam një skenë me Belushin, është skenë e lezetshme. Ai vjen rrotull, unë e ndjek e ai më ndjek, futemi në një garazh makinash. Më qëllon i pari në këmbë. Unë kisha për të thënë një sharje në anglisht. Regjisori më thotë: Timo, pse nuk e thua sharjen në shqip.

-Pse ta them në shqip? Pse të mos e them, ta zëmë në  italisht apo në ndonjë gjuhë tjetër? –e pyeta.

-Më pyeti ai mua: Sa shqiptarë ka në New York?

-Pse më pyet?, ia ktheva dyshues.

-Sepse kam dëgjuar sikur ka shumë.

Iu përgjigja se  në New York, New Jersey e Connecticut ka rreth 700 mijë shqiptarë, së paku kështu thonë.

-Ja kjo është “very  fani”, thirri ai i entuziazmuar. Dhe fillova të shaj në shqip. Jimi i habitur, më thotë: Timo, ç’po flet ashtu?

Skena vajti shumë bukur, po sharja shqip nuk mbeti në variantin përfundimtar të filmit. U hoq. Sidoqoftë, Jimi mbeti shumë i kënaqur nga pjesëmarrja ime në film.

-Timo dhe Hollyvoodi, marrëdhënie aq shumë e tjerrur nga shtypi shqiptar. Cila është e vërteta e këtyre marrëdhënieve, ç’ndjetë kur e prekët Holliwood-in, jeni ende i dashuruar me të ?

-Ishte një përvojë shumë e rëndësishme për mua. Mund të kem shkuar në 250 – 300 audicione. Kur kam kujtuar se kam fituar apo isha pranë roleve, kur kam menduar se i kam marrë ato, ka ndodhur e kundërta, i kam humbur. Hollywood-i është magji, ka gëzimet e dëshpërimet e veta, por kurrë nuk i dihet. Ai është si një mirazh; i zgjat dorën, të duket fare pranë, ja sikur do ta prekësh, por kur ti e ndjen se e ke prekur, menjëherë të largohet. Por duhet të jeshë ngulmues. Është e mundshme që të bëhesh pjesë e tij. Unë nuk mund të bëhem Deniro apo Al-Pacino, por ka role që i kam thithur menjëherë…Kur kam shkuar nëpër audicione, ata e kanë ndjerë se kam qenë aktor profesionist me një karrierë të pasur. Në moshën time, aktorët nëse s’e kanë bërë karrierën deri tani, kur duhet ta bëjnë?

-Patët vështirësi dhe të ç’karakteri ishin?

-Punova shumë për të kapur gjuhën. Edhe pse e dija anglishten, shkova në shkollë dhe punova intensivisht për të qenë transparent me theksin. Më thotë një aktor i vjetër në Los Angels: Ke arritur mjaft në karrierën tënde. Edhe këtu, ka amerikanë që ta kanë zili, jo kushdo mund të ecë kaq shpejt në një vend si Amerika. Pastaj më pyeti: Si e mendon ti Hollywood-in? Çfarë do të thotë për ty Hollwood-i?

-Tokë e shenjtë, iu përgjigja menjëherë.

-Jo, tha ai, – nuk është ashtu. Hollywood-i është pylli i murrizave.

Shih, thashë se si varen njerëzit e idetë mbi simbolin. Hollywood-i është simbol. Ka ndodhur shpesh që të takoj shqiptarë në Los Angeles, që më kanë pyetur: Ku është Hollyvood-i, ai atje? Unë u them se ai është simboli, siç ka simbolet e veta New York-u, Parisi etj. Po mirë, ku është Hollywood-i, pra?-kanë këmbëngulur ata. I sqaroja se është një zonë dhe kaq. I çoja nëpër studiot për t’iu shuar kureshtjen. Po pse, ky qenka Hollywood-i?, pyesnin ata. Po këto qenkan studio si çdo studio.

- Diçka për karrierën tuaj. Para se të shkonte Timo në Institutin e Arteve, ishte ngjitur ndonjëherë në skenë?

-Po, ishin aktivitetet që bëheshin kryesisht nëpërmjet lëndës së letërsisë. Kam qenë shumë i pasionuar pas letërsisë, ndaj edhe shkruaj vjersha. Tani po e përgatis librin me vjersha e poema. Shpresoj që të botohet në fillim të vjeshtës. Po punoj me redaktoren Flutura Açka. Kam shkruar një poezi për Nënë Terezën me titull Prekja e shenjtë. Ja po ju recitoj një strofë:

Kur shpirtin ma mbyt një re e zezë,

Heshtur lutem me sytë lart te Zoti.

Në lutjet e mia është Nëna Terezë,

E shenjtë qe prekja e saj atij moti…

-Poezinë ua dha Amerika, vetmia e emigrantit, apo ishte brenda qenies tuaj e strukur?

- Jo. Amerika më dha ndjesinë për t’i thyer më mirë tabutë. Në kuptimin e asaj që poezia përherë ka qenë për mua element privat. Më thoshte me një farë humori një gazetare në një shkrim: Poeti i ri, aktori Timo Floko e shkroi tekstin! Poradeci mbeti poet i dashurisë…

-Do të kemi një përgjigje për pyetjen nëse poezia ka qenë e strukur në qenien tuaj apo?

-Jo, përherë kam shkruar poezi. Gjatë periudhës së dikaturës i grisa poezitë, ishin jashtë formulave të kohës. Për t’u mbrojtur i grisa. Kujtim Çashku, miku im  dogji pikturat. Kështu ndodhte, krijuesi bënte atentat ndaj vetes që të mos e pësonte. Kjo ka qenë më 1971. Poezitë e rrezikshme për shtetin, aluzione etj. Një poezi e tillë do të jetë në vëllim. Titullohet “Rekuiem”. Ajo trajton dramën e individit gjuetar shtrigash.

- Kam lexuar se keni pasion detin dhe ajrin. Është e vërtetë që keni dashur të bëheni pilot?

-Po kam dashur të bëhem pilot, por dëshirat realizohen në ëndrra. Shiko se si lidhen gjërat? Shih se si lidhet poezia me fluturimin, detin, oqeanin. Edhe poezia ime trajton problemin e shtegtimit, ekzistencën e individit dhe botës. Ajo në fakt i kushtohet përkohshmërisë së jetës së tij dhe absolutes.

Detin e dua marrëzisht, ndërsa oqeanin e kam frikë. Jam rritur në det edhe pse kam lindur në Pejë. Oqeani më tremb. Udhëtimet jo aq, po ai ferri i oqeanit, po. Njerëzit i frikësohen më shumë gjërave që nuk i njohin mirë. Unë detin e njoh dhe ai më njeh mirë. Ia di sekretet. Oqeani është i frikshëm, as e njoh e as më njeh.

-E keni trashëguar talentin apo gjithçka është vetëm vullnet, punë?

-Them se diçka duhet të kem trashëguar nga im atë, edhe pse ai ka qenë mjek. Ka mbaruar në Sorbonë. Unë, siç ju thashë, kam lindur në Pejë. Bile kam shkruar një poezi për vendlindjen. Babai është gjirokastrit. Gjatë luftës shkoi në Kosovë. Ishte mjek, e morën brigadat partizane dhe e çuan atje. Nëna është nga Podgorica. Babai ka patur humor. Kur i thashë se do të bëhesha aktor, ai tundi kokën dhe më këshilloi: po u bëre i madh, po, ndryshe, mos i hyn asaj rruge!

-Në ç’moshë ishit kur luajtët rolin e parë në film?

-Roli im i parë serioz është në filmin “Kur zbardhi një ditë…” Mosha? Kam qenë 20 vjeç. Në fakt, unë kisha debutuar në dy filma të tjerë, role të zbehta, nuk më jepnin ndonjë hapësirë që të krijoja apo të përjetoja ndonjë moment emocional. Viktor Gjika thotë në një rast: ka portret shumë interesant, po ç’e do, s’ka talent. Dhe u grinda me të. Nejse, kjo i takon së shkuarës, e kam mik Viktorin. Meço, ishte një sukses i rëndësishëm për mua.

Një rënditje për rolet, a mund ta bëni?

-Kjo është renditja: Meço, mësuesi, teknik…dhe Agroni tek  “Vdekja e kalit”.

- Po Çerçiz Topulli?

- Çerçizi? Paradoks, rolin që e kam dashur më shume dhe e dua, kritika nuk e vlerësoi sa duhet. Ishte rilindas i madh Çerçizi dhe unë u dashurova me të. Nuk ishte kaçak i zakonshëm, por përfaqësues i një familje të fisme.

Kam dashur edhe Kananin. Si tek ai, si tek Çerçizi afrohet përfytyrimi i njerëzve me imagjinatën që kanë për heroin. Personazhi real zëvendësohet me imazhin  e aktorit që e ka krijuar. Arti e ka  atë fuqi magjike, të hipën në piedestalin e heroit.

- Ka patur raste kur censura të ka hequr pjesë, ku keni derdhur shpirtin tuaj?

- Po. Ja një rast. E kam dashur shumë një rol, atë që kam luajtur tek filmi ” Ballë për ballë”, me skenar të Kadaresë. Është një pijanec, Aleksi, që luaj unë, i degraduar shpirtërisht. Megjithatë u dashurova pas tij, sepse ai më çonte në atmosferën e letërsisë ruse të personazheve të stepës. Atë desha të krijoja me shpirt, siç ma kishte ndezur përfytërimin. Mirëpo, ma kanë këputur pjesën, e kanë ”qethur” me gërshërët e censurës. S’duhet të flas aq shumë, më thanë. Ende jam i inatosur nga ajo prerje. Më ka mbetur kulmi i monologut jashtë. Ma kanë prishur rolin.( U botua per here te pare me 2003 ne Gazeten Illyria .Intervista do te botohet e plote ne librin qe eshte ne process-Histori Shqiptare nga Amerika)

Një ndër legjendat e valles shqiptare, Lili Cingu, solistja e parë e Ansamblit të Këngëve dhe valleve të Shqipërisë, mbajtësja e Gjerdanit të Artë të Dizhonit, e mërguar për “kapriçio shqiptare” dhe e nderuar nga Parlamenti Kanadez, vallëzon përkëtej  dhe matanë oqeanit. Andej- me partenrin e kahershëm Rexhep Çeliku,- këndej me vajzat dhe djemtë e mërgimtarëve në Kanada e New York, në Tiranë do të çojë përmes një spektakli gjithë jetën dhe biografinë e saj artistike, me të ftuar trashëgimtarë të familjeve, që kërcejnë nëpër skena… Kishte dhe një ëndërr Lili; hapjen e shkollës së kulturës shqiptare në New York…

Nga Dalip Greca*

Në epilogun e mbrëmjes të së dielës të 9 nëntorit, në Festivalin e 13-të Shqiptar në New York, në gjysëmerrësirën e skenës të ndriçuar nga një fashë e hollë drite, u shfaq si një shtojzavalle, e veshur në të bardha, Lili Cingu, mjeshtrja jonë e valleve, një ndër legjendat shqiptare të Dizhonit. Nën ritmin e muzikës kërcimi solo i saj u shoqërua nga duartrokitjet e gjata të më shumë se 2800 shqiptarëve që mbushnin sallën. Ndërsa pas shfaqjeve ishin të shumtë ata që i uronin:Të lumtë Lili, paske mbetur po ajo e dikurshmja, e re në skenë, plot energji!

E takova Lilin së bashku me Gjergj Dedvukajn, në mjediset e “New Yorker-Hotel”-it, pas një vizite në redaksinë e Illyria-s. Biseda fillimisht u përqëndrua rreth mbresave të saj rreth Festivalit shqiptar të New York-ut. E ndjen veten kreanre që ishte pjesë e atij festivali, ku u manifestua kultura shqiptare, pasuria jonë folklorike, bukuria e veshjeve popullore, shpirti krijues i bijëve të mërgimtarëve, dashuria e tyre për kulturën. Ardhja e kryebashkiakut Michael Bloomberg në tubimin kulturor të shqiptarëve ishte vërtetë një vlerësim i merituar për komunitetin shqiptar, thotë Lili.

Prania e Lilit në festival, nuk ishte e rastësishme. Ajo prej kohësh bashkëpunon me komunitetin e New York-ut,  përgatit grupin e valleve pranë ansamblit me shumë emër “Bashkimi Kombëtar” të të apasionuarit  Gjergj Dedvukaj. Që në korrik ajo ka bashkëpunuar me këtë grup dhe ndjehet e kënaqur që ka gjetur këtu në zemër të New York-ut, djem dhe vajza aq pasionant për vallet e bukura shqiptare.

-Ende i kam mbresat e pashlyeshme nga Festivali gjithshqiptar i zhvilluar në Tuz të Malit të Zi,  “Rapsha 203”, – thotë Lili, e cila përgatiti grupin e valleve për atë manifestim gjithshqiptar. Duartrokitjet që mori ky grup në Tuz ishin emocionuese dhe shumë vlerësuese. Kjo tregon se diaspora jonë është për t’u lëvduar për këmbënguljen që tregon në ruajtjen e traditave, këngëve, valleve, gjuhës kombëtare. E pashë këtë në Rapsha 2003, por e pashë më mirë edhe në Festivalin e 13-të Shqiptar të New York-ut. Nuk mund të lë pa përmendur kontributin e madh që jep  grupi “Bashkimi Kombëtar” dhe Gjergj Dedvukaj që e drejton atë. U bë  kohë  që unë bashkëpunoj me këtë grup. Isha edhe këtë radhë koreografe dhe kam ndjerë kënaqësi për këtë bashkëpunim të frytshëm. Nuk edi nëse diaspora jonë ia çmon si duhet kontributin që Gjergji së bashku me djemtë e vajzat e grupit i japin kësaj diaspore, por unë e kam ndjerë këtë, sidomos në Shqipëri dhe në Mal të Zi, ku ky kontribuut shihet si një vlerë kombëtare dhe i entuziazmon shumë ata matanë oqeanit. Nuk e di nëse arrihet që të vlerësohet drejt mësimi i këngës dhe valles shqipe tek ata breza që kanë lindur këtu dhe me plot pasion arrijnë të kapin ritmin e valles apo melodinë e këngës. Kjo është vërtetë një punë e mrekullueshme, një investim që nuk ka të çmuar. Emërtimi simbolik ”Bashkimi Kombëtar” për mua përmbledh në vetevete një emërtesë emocionale që ta drithëron shpirtin. Paraqitja e këtij grupi në Rapshë ngjalli emocione të fuqishme.Si tani kam parasyshë paraqitjen e grupit në Vitoje, parakalimin e tij me ato veshjet e bukura, ishte me të vërtetë diçka e jashtëzakonshme, shpirtërisht tronditëse. Ju i patë dhe vetë në skenën e Festivalit të 13-të se si gërshetoheshin brezat dhe se si përcillej kënga dhe vallja nga ata fëmijët e vegjël, që bënin të dridhej salla, e deri tek moshat e rritura, tek Veseli, që është bashkudhëtar me të 13-të festivalet e shqiptarëve këtu në New York. A nuk qe diçka mahnitëse?, i mbyll me një fjali pyetëse mbresat e saj nga “Rapsha 2003”, Lili.

Ajo nuk është ndarë shpirtërisht pavarësisht ikjes së saj në ”vitin e mbrapshtë” 1997.

Asnjëherë nuk e ka parë veten të larguar nga vendlindja, Shqipëria. Ka jetuar përherë me mirënjohjen për vendin që e lindi, ku dhe bëri aq emër. Pyetjes time se çfarë mendon për ikjen e artistëve nga Shqipëria, që ende lëngon në tranzicionin e dhimbshëm, ajo i përgjigjet:

- Nuk e di se si e konceptojnë të tjerët largimin, por artistët e kanë të veçantë përjetimin e dyfishtë të vetes me atdheun dhe vendin e ri ku emigrojnë.Për mua është normale që artistët të emigrojnë. E them këtë sepse gjendja ekonomike e justifikon ikjen. Nuk mund t’i thuash artistit rri aty nëse e do vendin, e do atdheun. Edhe ai është njeri, edhe ai ka punuar një jetë dhe nuk ka siguruar asgjë në aspektin financiar, si pjesa më e madhe e popullit. Mund të keshë shkëlqyer si artist, por shpërblimi dihet se i ç’përmasave ka qenë, thjeshtë sa për mbijetesë. E rëndësishme është që ta duash atdheun, ta respektosh, ta përfaqësosh në një farë mënyre edhe atje ku jeton, në emigracion. Për mua është e rëndësishme që në Kanada e kam përfaqësuar vendin tim. Me vallet tona, me kostumet tona kombëtare kemi bërë njerëzit që të kthejnë sytë nga ne e të interesohen për vendin tonë. Është e njëjta gjë që kemi bërë dikur, kur ansambli ynë i këngëve dhe valleve pëfaqësonte vendin jashtë shtetit. Ansambi ishte si të thuash një dëshmi jashtë izolimit se brenda atyre mureve, nën rrethim jetonte një popull me shpirt e dhunti artisti.

Lili tregon se nuk ka patur plane të emigrojë. Emigrimi i saj ka ndodhur në vitin e trazirave, në vitin 1997, ku anija shqiptare rrezikohej të mbytej në detin e zemrimit të shqiptarëve shoq me shoq. Pyetjes time se përse vendosët që të emigronit?-ajo i përgjigjet ende e pavendosur: Nuk e di. Qe një vendim i momentit, jo i paramenduar. Ma kanë bërë këtë pyetje shumë gazetarë. Më duket se dhe atyre u kam thënë se ishte një kaprico e rastit, e momentit. Isha në një turne në Toronto dhe menjëherë kam marrë vendimin që të mos kthehesha. Them se qe një vendim i çastit, nuk  them se ky vendim është i mirë, as i keq.E ndjej veten me fat që u integrova shpejt në komunitetin shqiptaro- kanadez. Komuniteti fillimisht u habit me moskthimin tim, por menjëherë ai më bëri pjesë të vetën. Unë qëndrova për t’iu përkushtuar artit të popullit tim. Menjëherë i hyra punës. Koncertet erdhën njëri pas tjetrit. U mirëprita dhe u duartrokita. Nuk e kisha mirëpritur aq shpejt suksesin, por vullneti dhe pasioni më nxorën në breg. Suksesi im nuk erdhi vetëm në komunitetin shqiptar të Torontos por edhe në komunitetet e tjera. E kam ndjerë veten krenare, kur sapo prezantohesha se isha nga Shqipëria, më thoshin o, nga Nënë Tereza. Ne shqiptarët jemi me fat se jemi të përfaqësuar aq lart në opinion botëror me një figurë të tillë të përmasave të paarritshme. Pasioni im dhe vullneti që bashkëshoqëroi atë më hapën dyert në Kanada. Them si isha jo thjesht e vlerësuar, por dhe pak e “përkëdhelur” nga emigracioni kanadez, që më krijojë hapësirë që do ta kishte zili çdo artist. E dëshmon këtë jo thjesht një diplomë vlerësimi nga Parlamenti Kanadez, të cilën unë e kam të koleksinuar në vlerësimet e mia, por mbi të gjitha, trajtimi i ngrohtë dhe pakufi, prania ime në festat kanadeze, në ditët e shënuara të komuniiteteve të tjera dhe padyshim, në festat tona kombëtare, si në ditën e shenjtë të Flamurit dhe në të tjera gëzime të bashkëkombasve.

Përvojën 30 vjeçare koreografike, Liliana ua përcjell edhe të vegjëlve, fëmijëve të lindur në Kanada dhe Amerikë ose brezave që vazhdojnë të emigrojnë në këtë anë të kontinentit. Edhe kur të vdes ndoshta do të jem duke kërcyer, duke lëvizuar duart, thekson ajo…E kam thënë njëherë në një intervistë se po të organizoheshin spektaklet e misseve në kohën tonë, padyshim që unë jo vetëm do të konkuroja, por edhe do të fitoja. Një gazetare shkroi:Liana:Sikur të isha miss! Arti të mban të ri, pra nuk ndjen plakje. Unë e ndjej veten krenare që kam gjetur edhe në Amerikë një brez të rejash dhe të rinjësh të dashuruar me vallen. Dhe ndjehem shumë e lehtësuar, shumë e lumturuar kur ata më “kopjojnë” çdo lëvizje që u mësoj. Më mrekullojnë rastet kur familjet tregohen aq të gatshme për t’i sjellë fëmijët  e tyre në grup, që të mësojnë vallet tona të bukura që kanë magjepsur gjithkënd në botë. Më mrekulloi fakti që në grupin “Bashkimi Kombëtar” pashë tri motra aq të pasionuara pas trashëgimisë tonë popullore; familja e Tom Gjergjit sjell në grup tri vajzat dhe djalin; shikoj dy motrat, Dianën dhe Tinën, që me aq pasion përpiqen të interpretojnë me kërkesa profesioniste; apo rapsodi, Vasel Dedvukaj, që për 13 vjet nuk ndahet nga skena. Ka shumë nga ata që edhe pse jetojnë larg vendit ku zhvillohen provat tregohen plot vullnet dhe asnjëherë nuk nxjerrin probleme. Ju i patë vetë në skenën e festivalit të 13-të se si këndonin e kërcenin të gjithë sikur të ishin profesionistë. Në çaste të tilla unë thosha me vete:ne si popull dimë të kërcejmë dhe të këndojmë të gjithë!

Lili zbulon planet për të ardhmen. Ajo tregon se së bashku me valltaret e këtij grupi vitin e ardhshëm do ët jetë në Festivalin Kombëtar në Shqipëri që do të zhvillohet në Gjirokastër. Tashmë “Bashkimi Kombëtar” është i njohur në Shqipëri. Shoqëria ëshët mirëpritur në Shqipëri dhe është vlerësuar nga publiku. Nuk është më sekret, thotë Lili, se vitin e ardhshëm ky grup dhe unë në përbërje të tij do të paraqitemi me kërkesa jo vetëm paraqitjeje, por edhe konkurentë për çmim.

Në verë Lili ka qenë në Tiranë dhe ka kontaktuar personalitetet e lartë  të kulturës, përfshirë dhe minsitren e kulturës, të cilën e ka njoftuar për objektivin e “Bashkimit Kombëtar” të valltarëve që ajo po përgatit. Do të jepen shfaqje edhe jashtë New York-ut.Jo vetëm kaq, por tani bëhet fjalë edhe për një shkollë për artin shqiptar. Shpresojmë që ajo të ngrihet së shpejti dhe të përfshijë të gjitha llojet e artit shqiptar, përfshirë dhe vallet; këngët, instrumentat etj. Doemos se pritet edhe një mbështetje nga biznesi, pse jo dhe nga shteti shqiptar, i cili duhet ta ndjejë peshën e nëj komuniteti të organizuar në SHBA, veçanërisht këtu në New York.

Toronto- New York, Lili e sheh veten herë atje e herë këtu, ku e ndjen veten më mirë Lili? Çfarë ëshët vallja për Lilin? Jo në kuptimin klasik, kuptimor? Thjesht shpirtëror…

- Për mua vallja është mbijetesë, për mua vallja ëshët gjithçka; më duket se kam lindur njëherësh me vallen, ndoshta dhe do të vdes së bashku me vallen. Vallja është drithërimi, është diçka që qëndron me mua dhe nuk ndahemi dot nga njera-tjetra.

- Kur u takuat me vallen…Kur e kuptuat se ishit të dashuruar me vallen?

- Që në moshën 3 vjeç, kur unë arrita të ecja lirisht, pra të ecja e të ruaja ekuilibrin, kur e pashë veten në këmbë dhe të rriturit hapnin radion, kur trasmetohej muzikë, siç më thonë ata, unë filloja e kërceja. Madje edhe kur prindërit shkonin në koncerte të ndryshme, unë mbetesha në këmbë duke kërcyer.Them se vallja ka qenë brenda meje, unë vetëm e kultivova atë, e përsosa me vullnetin tim dhe të profesorëve të mi, – thotë Lili.

Në skenë ajo është ngjitur në Pallatin e Pionierëve, ku kanë shkëndijuar thuajse të gjithë talentet e brezit të saj. Atëhere Lili nuk ishte më shumë se 6 vjeçe. Ndërsa emri i saj u publikua në afishet e kryeqytetit, këtu e 30 vjet të shkuara. Më pas emri i saj do të ishte pranë të mëdhenjëve të skenës koreografike: Besim Zekthi e Rexhep Çeliku.

Ka qenë nxënëse e mjeshtrit Gëzim Kaceli dhe e mjeshtrit të madh të valles shqiptare, Panajot Kanaçi, që i ka dhënë shqiptarëve aq shumë në këtë fushë.

-Kam qenë me fat që pata besimin e mjeshtrit Kanaci dhe jam ndjerë e sigurtë në ajër, ngaqë kam qenë në duart e sigurta të Besim Zekthit dhe të Rexhep Çelikut.

Në memorien e Lilit kanë mbetur shumë aktivitete, por mbi të gjitha, emocionet më të mëdha i mbart turneu i Francës, i ruajtur dhe në kujtesën e gjithë shqiptarëve si “Gjerdani i Artë” i Dizhonit, ku ansambli ynë u bë “heroi” i turneut  të vitit 1970. Ishin 44 shtete në atë festival botëror. Grupi i shqipeve gati fluturone.

- Mbaj mend se gazetat pariziene shkruanin me shkronja të mëdha në faqet e para; “Po fluturojnë shqipet”, ”Po vjen stuhia shqiptare”, ”Toka tundet nën këmbët e tyre”. Ndër 10 mijë spektatorët unë e pashë veten të emocionuar kur më vunë në gjoks gjerdanin e artë, – tregon Lili.

Në vitin 1986 ajo ka marrë titullin ”Artiste e Merituar” dhe pyetjes time ”nëse ndjehet e vlerësuar nga shoqëria shqiptare, deri në lartësinë e atij titulli” ajo i përgjigjet:” Ndoshta nuk mund të them se ndjehem e përkëdhelur. Për aq sa i kam dhënë vendit më takonte më shumë. Ndoshta diçka do të ndreqet, kohë ka”.

- Mos vallë ky mosvlerësim ka qenë shkak i qëndrimit tuaj në Kanada pas atij turneu në Toronto në vitin 1997?-e shtyj më tej bisedën.

-Them se ky shkak ka patur ndikimin e vet në atë vendim të çastit që ndryshoi pjesën e mbetur të jetës sime. Me atë pension aq të vogël sa më doli për 30 vjet në skenë, nuk mund ta ndjeja veten komode në Tiranë. Kisha punuar 30 vjet, isha ngjitur në skenë në vitin 1967, e mbylla karreirën zyrtare shtetërore në vitin 1997, ndërkohë që edhe 6 vjet këndej e pandarë me vallen dhe skenën përbëjnë një përvojë që unë nuk mund ta mbajë brenda vetes. Pra gjithmonë kam diçka për t’i përcjellë brezit pasues. Kam vendosur që vitin e ardhshëm të gjithë këtë përvojë ta përcjell në një recital në Tiranë, atje ku nisi karriera ime. Shpresoj se do të jetë diçka e veçantë, që të rezonojë emocione. Padyshim që nuk do të jem ajo që isha para 30 vjetësh, se atëherë isha më energjike, kisha tjetër pamje, por gjithsesi ende kam shumë për të dhënë në skenë. Sa herë shkoj në Tiranë nuk më mungojnë ofertat për të dhënë koncerte, shenjë kjo që tregon që edhe të tjerët ende presin prej meje. Pastaj dhe stafet që po merern me këtë do të dinë të dhurojnë të papritura.

Liljana Cingu si emigrante e përjeton jetën dyfish: si artiste dhe si njeri. Po ç’të veçanta ka në këto përjetime? Për të marrë një përgjigje i drejtova pyetjen:

- Çfarë i mungon Lilit njeri dhe Lilit artiste në emigracion?

- Si çdo emigranti, – thotë ajo, -  edhe mua më mungojnë shumë gjëra, vendlindja nuk mund të zëvendësohet, atje ku janë gjurmët e jetës time, fëmijëria, të afërmit, emocionet e mbetura në vendet e dashura…Unë jam artiste dhe nuk më mungon njohja dhe takimet, qoftë me ata që na kanë adhuruar në skenë, qoftë me të njohurit. Unë sa herë shkoj në Tiranë përtërihem; nuk ka hap që të mos më shoqërojnë përshëndetjet, të njohur e të panjohur. Nuk mund ta fsheh: nostalgjia është ndjenjë që më ka ngacmuar shumë për vendlindjen. Shpesh edhe kam qarë. Artisti është një masë e pafund emocionesh.

- Tani që po afron Dita e Flamurit, 28 Nëntori, ajo është e shumëkërkuar. Që me datë 23 nëntor i duhet t’u përgjigjet ftesave në Kanada; madje ka dhe komunitete të huaja që duan ta kenë në festat e tyre, ka ftesa nga New York-u, Toronto e gjithandej. Do të përpiqem të shkoj atje ku mundësia është më e madhe. Lili vlerëson shumë median e New York-ut, veçanërisht Illyria-n që, siç thotë ajo, është shumë e orientuar dhe shumë kombëtare; njeriu që e lexon këtë gazetë orientohet menjëherë; mëson se ç’ndodh këtu e ç’ndodh në hapësirën shqiptare; në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, Mali i Zi. Shqiptarët e Amerikës janë shumë më të organizuar se ata të Kanadasë. Megjithatë edhe atje kohët e fundit ka një lëvizje pozitive, ka televizion, ka një gazetë, pra ka një orientim…

Ja kështu, përmes bisedës, ne u sollëm copëza nga jeta e artistes, një ndër legjendat e valles shqiptare, Lili Cingu, solistja e parë e Ansamblit të Këngëve dhe valleve të Shqipërisë, mbajtësja e Gjerdanit të Artë të Dizhonit, e mërguar për “kapriçio shqiptare” dhe e nderuar nga Parlamenti Kanadez, e cila vallëzon ende përkëtej  dhe matanë oqeanit. Andej me partenrin e kahershëm Rexhep Çeliku, këndej me vajzat dhe djemtë e mërgimtarëve në Kanada e New York, ndërkohë që për vitin e ardhshëm do të jetë me “Bashkimin Kombëtar” në Gjirokastër;  në Tiranë do të çojë përmes një spektakli gjithë jetën dhe biografinë e saj artistike, me të ftuar trashëgimtarë të familjeveve, që kërcejnë nëpër skena… Ka dhe një ëndërr Lili; hapjen e shkollës së Kulturës shqiptare në New York…Një jetë që ia vlen të regjistrohet në shtyllat e gazetës.( Kjo interviste u botua per te paren here ne Gazeten Illyria ne New York dhe do te jete pjese e librit”Histori shqiptare nga Amerika”, qe eshte ne process redaktimi)

Ne Foto: FK PARTIZANI-Suvorov Seferi, Bujar Cani, Lin Shllaku, Loro Borici, Bashkim Muhedini, Safet Berisha (i 12-ti ) poshte majtas Astrit Ziu; Vladimir Balluku, Gjergj Thaka, Agim Janku, Sabah Bizi, PANAJOT PANO. Foto nga Gezim Mimi Imeri./

 Nga Dalip Greca/

Bashkim Muhedini  jeton në Nju Jork. Ne fundjave takohemi shpesh tek Portofino-Café. Si shumë shqiptarë të tjerë, fati dhe hallet e hodhën përkëtej Atlantikut edhe Bashkim Muhedinin,  njëri prej portierëve të shquar të Partizanit dhe të Kombëtares, njëri prej trainerëve që në 10-vjeçarin e fundit tw karrierws tregoi vlera në drejtimin e ekipit të futbollit të Përmetit dhe të ekipeve zinxhirë të moshave të vogla të ”Partizanit”. Emri i portierit të talentuar është përjetësuar në kronikat e shtypit të kohës dhe në statistikat e librave të futbollit. Si shkoi Bashkimi tek porta e ekipit të shquar “Partizani”? Ku u end fëmijëria e tij, kur dhe si nisi karriera sportive, si kaloi nga pasioni për lojërat me dorë tek futbolli, si hyri rastësisht  portier në spartakiadën e Durrësit? Cilët janë portierët e shquar që admiroi ai? Përse e larguan nga porta në moshën 29 vjeçare dhe e degdisën në Zall-Bastar ish portierin e kombëtares? Si u takua me portierin e shquar rus Lev Jashin? Si u ndëshkua Overati për një “mëkat” që bëri ndaj Muhedinit në ndeshjen në Karlsruhe?

Këto e të tjera pyetje do të marrin përgjigje përmes bisedës që zhvilluam me Muhedinin këto ditë në Bronx-Nju Jork, në lokalin ”Joni Blu”.

-Ju kujtohen fillimet e para, kur dhe si zutë vend në portë?

-Po më ktheni në vitet më të bukura të jetës sime me këtë pyetje. Banoja tek “Shallvaret”. Banesa ime rrethohej nga terrene të shumta sportive. Pranë kisha terrenet sportive të  shkollës “20 Vjetori”, më tej parku i njohur i tenisit, në verilindje shtrihej Parku ”Rinia”, në vazhdim vinte Pallati i Pionierëve; në Jug-Lindje ndodheshin terrenet e shkollës “11 Janari”. I përmenda të gjitha këto sepse nëpër ato terrene u end fëmijëria ime. Aty u grimëzua bota ime sportive, aty u trupëzua formimi im sportiv. Isha një fëmijë çamarrok kur shikoja ekipin e Tiranës në stërvitje në fushën e punës. Aty pashë dhe Panon e madh  për herë të parë  dhe më dukej çudi se si mund të isha aq afër tij. Kënaqesha kur kapja topat pas portës dhe i ktheja në fushë ku luanin të mëdhenjtë e futbollit. Lëre pastaj se ç’ndodhte kur më afronin të zija vend në portë kur mungonte ndokush, bëhesha me krahë, i gatshëm të fluturoja…

Më pas Bashkimi tregon se është ushtruar edhe në lojërat me dorë. Në Pallatin e Pionierëve, Petrit Qendro e kishte zgjedhur në ekipin e basketbollit. Ai  nuk e quan kohë të humbur marrjen me basketboll. Basketbolli më fali shtatgjatësinë dhe shkathtësinë e përdorimit të duarëve në kapjen e topave, thotë Bashkimi. Por nuk ishte vetëm basketbolli dashuria e parë sportive e Bashkim Muhedinit. Ai tregon se i ka pëlqyer dhe e ka ushtruar për një kohë edhe volejbollin. Loja e volejebollit i pëlqente dhe iu kthye në një dëshirë që jetoi gjatë me të për arsyen e thjeshtë se traineri i mrekullueshëm Vangjel Koja, atëherë mësues i Bashkimit tek shkolla”11 Janari”, kishte aftësinë që të bënte për vete.

”Ai punonte me djemtë njësoj siç punon një skulptor me daltën e tij për të gdhendur figurën artistike”, tregon me admirim Bashkimi.

-Atje i kam fillimet e para sportive, tek shkolla”11 Janari”. Atje  kanë mbetur gjurmët e fillimeve të para sportive; në oborrin e saj, në fushat sportive të pluhurosura nga qymyri kanë mbetur gëzimet e fitoreve , klithjet, rendjet me top, – thotë Bashkimi tek kthehet në kohën e largët të fëmijërisë. Pastaj shton: aty  ndesheshim edhe me ekipet e shkollës ”Emin Duraku”, e cila kishte në gjirin e saj emra  që do të bëheshin të njohur në sportin shqiptar, si: A.Jankun, F.Sejdinin, M.Çobanin, B.Beliun e të tjerë.

Po si shkoi Bashkim Muhedini tek porta e “Partizani-t”? Pyetjes sime ai i përgjigjet në mënyrë poetike:- Ishte viti 1961. Kujtimet vijnë e bien si gjethet, por çuditërisht nuk zverdhen nga koha, edhe pse kanë kaluar dimra të egër mbi Shqipërinë tonë. Shkonim në Spartakiadën Kombëtare në Durrës. Ekipi ynë nuk kishte portier. Traineri, Hyqmet Meçe më  propozon të futem në portë. U futa për të qëndruar gjatë.Porta u bë dera e jetës sime për shumë kohë. Ajo ishte dhe drama ime plot ankth. Porta u bë gjithçka për mua. Luajta mirë atë ditë, duke e ruajtur si një gardian i rreptë portën që më besuan. Arrita të pres dhe penalltinë. Ah ajo pritje… E prita nga njëra anë, por u zgjat nga ana tjetër…Nejse ende isha mes pasionesh e dëshirash të shpërndara.Ende i doja shumë basketbollin dhe volejbollin.

Por ç’ndodhi më tej me portierin e Partizanit dhe Kombëtares shqiptare?

Befas u gjend në shkollën ushtarake”Skënderbej” i veshur me uniformë. Në terrenet e asaj shkolle u njoh me trainerin Bejkush Birçe, i cili pasi pa cilësitë e tij intuitive, pasi pa reflekset, punoi që ta përgatiste për portën. Gjuante vetë Birçja dhe Bashkimi priste. Më 1965 në një kampionat brenda shkollës bëri figurë të mirë. Prej aty rrëshqet tek ekipi i  të rinjve të Partizanit. Por edhe aty aventura nuk do të zgjaste shumë. Emri i portierit të talentuar kishte rënë në sy të ekipeve të kryeqytetit. E priste ekipi i të rriturve të atij ekipi që atëhere lulëzonte me emra të mëdhenj,”Partizani”. Bashkimi kujton se e ndjente veten të emocionuar përballë emrave të  bujshëm të ekipit. Ai është krenar që ka luajtur përkrah emrave të mëdhenj të futbollit shqiptar si: Lin Shllaku, Robert Jashari, Ramazan Rragami, Sabah Bizi, Mihal Gjika e të tjerë.

Kur i kërkoj t’më përmend më shumë emra të kohës së tij ai ndjell kujtimet…”Kohë e nxehtë në kujtimet e mia. E artë ajo kohë…E tejdukshme. Shumë emra në kujtesë… Pranë meje M. Janku, T.Jozja, F.Lela, F.Ismaili, J. Kaçi, A.Hoxha. Më pas, si përtej horizontit do të ravijëzohen portretet e A.Lekbellos, të bujshmit P.Musta, Tani Konomi,i cili pati udhë të shkurtër nga që ia mbyllën shtigjet me ato grackat e politikës”.

E pyes Muhedinin nëse ka patur ndonjë model portieri që e ka adhuruar dhe nëse ka imituar ndonjë prej tyre.

Ai veçon Lev Jashinin. E kam adhuruar atë, thotë ai. Fati e dha që Bashkimi të takohej me të dikur në Bullgari. Ekipi i “Partizanit” do të luante në Sofje me ekipin e njohur “CSKA”. Atë kohë Jashini i famshëm ishte traineri i ekipit “Dinamo” të Kievit, i cili po kthehej nga Greqia, ku kishte zhvilluar ndeshje.

- Nuk e di se si e ndjeva veten,-  kujton Bashkimi.- E kisha ndjekur gjithmonë nga larg, ndërsa ato çaste isha përballë  portierit të madh që kishte bërë botën sportive të drithërohej.

Në shenjë kujtimi, Jashini i dhuroi një palë doreza, që Bashkimi i ruajti gjatë si kujtim. Ndërsa pjesës tjetër të pyetjes, nëse ka patur ndonjë model imitimi në portë, Bashkimi i përgjigjet prerë:Në portë nuk mund të imitosh, por duhet t’i besosh vetëm vetes, intuitës dhe reflekseve të tua, ndryshe ndëshkohesh.

Nga portierët shqiptarë ai veçon Sulejman Maliqatin, i cili në lojërat e Laipcigut u cilësua nga tifozët gjermanë si ”Macja e zezë”.

Për Bashkimin, “Macja e zezë” , mbetet një model i pakrahasueshëm i futbollit shqiptar, një figurë brilante, e paarritshme. Ndër më të mirët e portës ai radhit edhe të madhin Qemal Vogli. Edhe ai i pakrahasueshëm si nga fama, ashtu edhe nga fati. I dënuar, i persekutuar prej shumë kohësh, gati i harruar pas famës. Ndër portierët e shquar Bashkimi përmend edhe Paulin Ndojën, i talentuari i “Vllaznisë” që e përndoqi gjatë të gjithë kohës gogoli i biografisë. Dhe ai portier i talentuar iu desh ta ndrydhte dhuntinë refleksive brenda shpirtit të dërmuar. Biografia politike ia përzhiste gishtrinjtë në momentin e kapjes së topit dhe ia përcëllonte të ardhmen që shpalosej e kufizuar përtej përmasave të topit të futbollit. Tani Paulini punon si trainer i portierëve të Vllaznisë, por ç’e do, rinia u vra e shpirti i mbeti plot plagë, që ende i rrjedhin.

Po cila është ndeshja që ka mbetur në kujtesën e Muhedinit?

E ka të vështirë të rikthehet e të ndalet vetëm tek njëra prej tyre. Secili takim ka mbresat dhe emocionet e veta. Pastaj veçon një takim të ekipit  të “Partizanit” me atë të “17 Nëntorit”. Ky ishte takimi që do të zyrtarizonte mbetjen e Muhedinit tek ekipi i “Partizanit”. Gjatë të gjithë kohës, kujton ai, kishte pranë dhe Mikel Jankun, i cili me përvojën e vet, me bujarinë e tij, i ofroi mbështetje të pakufishme. Më pas kujton një takim tjetër, atë  me “Apolloninë” e Fierit . Takimi zhvillohej për Kupën e “Republikës” në vitin 1968. Ishin takimet e para të atij aktiviteti dhe “Partizani” nuk e vlerësoi seriozisht ”Apolloninë”. Ekipi luante si i mpirë.

- E parandjeva humbjen në pjesën e parë, – rikujton Muhedini. – Pësuam jo pak, por 4 gola duke mos shënuar asnjë. Prisja që traineri Refik Resmja t’më ndërronte.Vërtetë nuk luajta keq, por ç’rëndësi kishte, pësova 4 gola. Rezultati më gjykonte mua të parin. Refiku i thotë Spiro Gjikës, qendërmbrojtësi i atëhershëm, që të qëndronte më afër portës:

- Ndihmoje Bashkimin, është djalë i ri,-i tha ai.

Pjesa e dytë foli për “Partizanin”. Panajot Pano dhe A. Janku e barazuan rezultatin 4:4. Pas ndeshjes e ndjeva veten të lehtë pendë. Besimi i trainerit nuk kishte shkuar kot.

Në  radhën e ndeshjeve që flenë në kujtesë për shumë kohë  Bashkimi fut  takimin me gjermanët. Në vitin 1971 Kombëtarja Shqiptare do të luante me ekipin gjerman në Karlsruher, qytet i vogël në kufi me Francën. Ekipi i atëhershëm që drejtonte traineri madh Shen, të trembte me emrat e mëdhenj: Bekenbauer, Majer, Overat, Netxer, Vogst, Grabovski, Myler…Në Tiranë Kombëtarja jonë zhvilloi një takim historik. Ndeshja u humb me dinjitet 1:0.Ka qenë takimi më i komentuar në shtypin sportiv botëror.Një gol i anulluar për shqiptarët!…Shqiptarët kishin tronditur superfuqinë botërore të futbollit. Në Tiranë Bashkimi nuk luajti. Nuk e lejoi Loro Boriçi ngaqë ishte me temperaturë të lartë. Në vend të tij luajti Koço Dinella, i cili zhvilloi ndoshta takimin më të mirë të jetës së vet. Një ruajtës i madh i portës në atë ndeshje historike që ka hyrë në kronikat sportive të kohës.

Tek kujton takimin e Gjermanisë, Bashkimi thotë se ai qe një takim shumë më i vështirë se ai i Tiranës. Ngarkesa psikologjike ishte më  me tension. Gjermanët që u “shushatën”, e u “trullosën” në Tiranë do të përpiqeshin që të rikthenin nderin e humbur në Tiranë. Mbaj mend se  u stërvitëm shumë. Madje traineri tjetër i kombëtares, Ilia Shuke, zhvilloi seanca  të veçanta stërvitore me portierin Muhedini. Madje edhe para takimit në Karlsruhe u zhvillua një 45 minutësh special. Vlerësimi i takimit ishte maksimal. Gjermanët e kishin ngritur moralin sepse sapo kishin mundur thellë Rusinë me rezultat 4:0. Prisnin një fitore të thellë edhe me shqiptarët që i kishim ”turpëruar” në Tiranë. Takimi qe i ashpër. Secili ekip përpiqej të sfidonte tjetrin. Gjermania kërkonte gol që në minutat e para. Por edhe shqiptarët e kishin moralin e ndeshjes së parë.Për ta gjermanët ishin çmitizuar. Gati i gjithë ekipi gjerman mësynte drejt portës sonë dhe në hapësirën që harronte bosh gjendeshin sulmuesit e shpejtë shqiptarë, edhe pse në portë vigjëlonte Majeri i pamposhtur, i cili përcolli me vështirësi jashtë një gjuajtje të rreptë të Sejdinit. Ekipi ynë përpiqej të luante si i barabartë me superfuqinë botërore të futbollit. Por, fatalisht vjen goli i parë. M’u duk se faji qe krejtësisht imi. Më duket se goli u shënua në minutën e 17. Ishte Netzer që më ndëshkoi. Me dhimbje e ndoqën topin që u përplas në rrjetë Ziu,Ragami, Balluku…Mbaj mend që Overat u hodh nga gëzimi duke thirrur fort…U bëra nervoz. Më vinte inat me veten. Boriçi më thërriste:- Më i qetë djal, më i qetë! Më pas  erdhi dhe goli i dytë…Pra 2:0 pjesa e parë për të zotët e shtëpisë.

Kujton Bashkimi: – Në pushim, Loroja i madh më tha:- Muhedin, luaj si në pjesën e parë.Veç tregohu më i qetë…! Dhe ashtu ndodhi. Unë u qetësova. Nuk e lashë rrjetën të prekej më. Pjesa e dytë iku shpejt, pa gola. Nuk harroj emocionet që më krijuan tifozët gjermanë në momentin kur Overat më provokoi duke më nxjerrë takat në dyluftimin ajror…

Pas reagimit të Muhedinit tifozëria gjermane shpërtheu në fishkëllima e thirrje kundër Overatit të madh. Ndërhyri menjëherë traineri gjerman Shen, i cili e çoi në stol mbrojtësin e vet, një nga pikat e forta të ekipit..

Shtypi gjerman shkroi me simpati për portierin shqiptar pas ndeshjes. Që të mbrohej porta shqiptare në ndeshjen e sfidës duhej një portier me nerva të çelikta.

- Tek Partizani, – thotë Bashkimi, – e ndjeja veten të sigurtë pasi kisha në ndihmë një repart të kualifikuar mbrojtësish shtatlartë si: Safet Berisha, Bujar Cani, Astrit Ziu, Londo etj…

Si sulmuesin më të mirë të Shqipërisë ai veçon Panajot Panon.

-Cili nga sulmuesit kundërshtarë të ka bezdisur më shumë?-është pyetja që i drejtoj Muhedinit për të nxitur bisedën.

Ai qesh dhe përgjigjet; – Jo se më bezdisnin, por  sidoqoftë ishin të  aftë të tundnin edhe rrjetën që mbroja unë.

Dhe rëndit më të shquarit e sulmit kundërshtar: Zhega, Pernaska, Dibra, Xhambazi, Leshteni, S. Braho, M. Haxhiu, Zile, Duçka, Lleshi, Ibërshimi… Bashkimi e ndjen veten ende pjesë të Partizanit dhe përgëzon arritjet e tanishme të ekipit dhe të presidentit Albert Xhani, që ka krijuar kushte  për ekipin. Veçon trainerin Neptun Bajko, i cili është për të një nga trainerët më të aftë të Shqipërisë dhe një kandidat i pashfrytëzuar sa duhet për ekipin kombëtar. Muhedini është ca skeptik për trainerët e huaj, të cilët nuk njohin mentalitetin e futbollit shqiptar dhe aq më pak njohin psikologjinë e lojtarëve tanë. Shqipëria ka shkollën e vet të përvojës. Pse kaq shpejt u harrua shkolla jonë e trainerëve të mëdhenj si: Loro Boriçi, M. Alla, Z. Konçi, S.Dedja, Sh Reli, M.Ndini e të tjerë. Ka prej atyre që dolën nga shkolla e mjeshtrave shqiptarë që tani drejtojnë ekipe të kategorive të ndryshme nëpër vende të Ballkanit e në Europë. Bashkimi mendon se shkollat sportive duhet të rihapen dhe të kultivohen talentet e reja. Ish portieri i kombëtares mendon se lojtarët shqiptarë që luajnë nëpër Evropë, që nuk janë pak por rreth 30 të tillë, kanë për ta pasuruar ekipin kombëtar, por një pjesë prej tyre nuk e japin kapacitetin që zotërojnë dhe i shohin si superiorë futbollistët që luajnë në vend. Megjithatë, ekipi ynë kombëtar ka dhënë lojëra me nivel. Dhe ai sjell si shembull fitoren me ekipin kombëtar të  Greqisë, ose barazimin me Zvicrën për të  zbehur shkëlqimin e përkohshëm me humbjen e thellë në Rusi.

Bashkim Muhedini ka  krijuar përvojën e vet si trainer. Duke qenë se ka punuar për disa vjet trainer i ekipit të Përmetit dhe para se të vinte këtu trainer i të vegjëlve të Partizanit, ai gjykon se është në të mirë të  sportit shqiptar që të vihet në baza të organizuara përgatitja e trainerëve . Pasuksesin e kohëve të fundit të trainerëve ai e sheh si ndikim të një kompleksi faktorësh. Ka shumë faktorë që ndikojnë, por mbi të gjitha mungon shkrirja e trainerit me ekipin, njësimi i tij me futbollistët e ekipit, njohja e psikologjisë e secilit pjesëtarë të ekipieve.

Për pak çaste duket se Bashkimi mediton: Kur kthen kokën pas – ravijëzohet e kaluara. Aty është pozicioni yt, udha jote. Ajo mbetet ashtu siç u përshkua prej teje, prej meje, prej gjithkujt. Nuk gjykohet më. Nuk ndryshohet. Nuk afrohet. E ngurtë dhe po aq e ngrohtë.Por…Vite të tëra në murimin e  sportit. Një jetë me futbollin sportin më popullor në Shqipëri, gati i vetmi argëtim masiv i shqiptarëve që mezi prisnin fundjavët e futbollit. Atë ditë në stadium ata tjetërsoheshin, harronin andrallat e jetës dhe bëheshin si me krahë. Dhe ai kthehet për një çast në paskohë: Vite të tëra, dëshira, ëndërra, realizime, dështime, djersë, punë, lodhje, dyshime…Pastaj sikur të zgjohet nga një ëndërr, Bashkim Muhedini tregon për zhgjëndërrën.

- Kisha ende shumë për të dhënë. Isha ende refleksiv e intuitiv. Por, si për të gjithë, edhe për mua “fati” ma kishte përgatitur një ”kurth”. Ishte viti 1976, kur kuçedra politike do të zgjaste një nga kokat e saj dhe do t’më hiqte nga porta, jo vetëm nga porta…Më largojnë nga sporti, me të cilin kisha lidhur jetën, të cilit i kisha dhënë shpirtin, rininë time, gjithçka që kisha. Urdhëri ishte i rreptë dhe kishte hijen e prangave:Ik, largohu!, – kujton Bashkimi.

Ishte prishur biografia…, thotë Bashkimi. Nuk e di, nëse e ke ndjerë ndonjëherë dhimbjen e shpirtit të vrarë nga një çast fatal, nuk e di se ku është përbindëshi që të ka turbulluar jetën, nuk di ku ta kërkosh…Nuk di se si të shpëtosh. Ke ecur ndonjëherë në errësirë? Ke ndjerë pasigurinë e hedhjes së hapit në buzëgreminë? Dhimbja merr formën e mjegullës, ndërsa e drejta fshihet gjëkundi ku ti nuk je i zoti të depërtosh. Dhe ti, i pazoti për të kundërshtuar përbindëshin i kthehesh vetes…Asnjë ekip nuk më hapi më dyert…Gjithçka u harrua. Edhe pse kishte  më shumë se 50 ndeshje ndërkombëtare në statistikë dhe qindra ndeshje me Partizanin, me ekipin Olimpik, me Shpresën etj., askush nuk kishte kurajon të ndalte kuçedrën. Më pas Bashkimi gjeti qetësinë fshatrave, edhe pse atje ia pruri në majë të hundës kryetari i këshillit. Luante me fshatarët dhe me nxënësit  e vet në Zall-Bastar. Dashuria e nxënësve dhe respekti i fshatarëve shërbyen si ballsam për shpirtin e tij të vrarë.

Leter Editorit te Diellit, nga mikja amerikane e shqiptareve, ambasadorja e kultures dhe gjuhes shqipe, Carrie Hooper/

Përshëndetje z. Editor!/

Shpresoj të jeni mirë si dhe unë jam mirë.  Kisha një fundjave të ngarkuar. Të shtunën e kaluar udhëtova për në Detroit të Michiganit me ansamblin Bashkimi Kombëtar, anëtare e të cilit isha bërë para pothuaj një muaji. Takova bashkëudhëtarët e tjerë në një dalje të caktuar në Pensilvani. Kisha dhënë një koncert në Towanda të Pensilvanisë mbrëmjen përpara dhe burri që e organizoi bashkë me shoferin e tij më çuan te dalja të nesërmen.Takova grupin pa problem dhe vazhduam rrugën për në Detroit.  

  Mbërritëm te hoteli rrethë orës shtatë dhe pas një pushimi të shkurtër, darkuam në një restorant, Johnny’s Grill, që pronohet nga një shqiptar. Pas darkës ansambli këndoi disa këngë në verandë për mysafirët shqiptarë që kishin ardhur në restorant.  Këndova Himnin e Flamurit si dhe dy këngë që i përcolla me cifteli: Mora testin dhe Shqipëria, nëna ime.  Një djalë dymbëdhjetë vjeçar me emrin Adem, këndoi dy këngë dhe ne e shoqëruam me cifteli.

    Gjithashtu Shaban Lajçi recitoi një poezi për Mëmëdheun. Grupi këndoi disa këngë të tjera që i shoqëruam me cifteli. Kaluam një mbrëmje të bukur.
   Të dielën e kaluar në mëngjes grupi ynë hëngri mëngjes në një restorant që pronohet nga i njëjti shqiptar që pronon Johnny’s Grill.  

     Pas mëngjesit shkuam në Meshë në Kishën Katolike te Shën Palit në Rochester Hills. Mbas Meshës kisha shtroi një drekë për ne ku u njoha me priftin, Don Fran Kolën si dhe me shqiptarë të tjerë.  Në pasditë ushtruam këngët që do të këndonim në koncertin e mbrëmjes.  

  Koncerti ynë u zhvillua në sallën e Kishës së Shën Palit. Tom Gjergji hapi programin duke shpjeguar veglat foklorike dhe nevojën për bashkimin e trojeve shqiptare ndërsa veglat u dëgjuan të regjistruara në sfond.  Pastaj këndova himnet amerikane dhe shqiptare.  Për më tepër djali 12 vjecar, Ademi këndoi dy këngë, një për Adem Jasharin dhe një me titull “Të pandarë në jug dhe veri “për të cilën kishte kompozuar muzikën, dhe ne i përcollëm me cifteli dhe sharki.  Gjithashtu një burrë i ra lahutës ndërsa disa burra të tjerë kënduan.  Më tej Agim Rugova dhe Toma Smajlaj ekzekutuan skica me humor.

 Këndova këngën “Mora testin “ që e shoqërova me cifteli ndërsa disa antarë të tjerë më shoqëruan me cifteli dhe sharki.  Gjithashtu këndova këngën “O popull i dashur”, që kompozova unë duke e shoqëruar veten me pianon elektrike.  Shaban Lajçi recitoi disa poezi dhe koncerti përfshiu këngë të tjera folkrorike.  Kjo veprimtari doli shumë bukur.
Pas koncertit u nisëm për në Bronx të Nju Jorkut.  Pasi udhëtuam gjithë natën mbërritëm atje herët në mëngjes.  Kalova ditën e së hënës me shoqen time, Violetën dhe burrin e saj, Shpëtimin.  Dje udhëtova me autobus për në shtëpi.  Kalova një fundjave të paharrueshme në Detroit.  Tani po mbyll duke ju uruar gjithë të mirat.

Të fala,
Carrie Hooper

Nga Dalip Greca/

Titullin e këtij editoriali ia kam marrë borxhAt Gjergj Fishtës. Mendoj se nuk ka shprehje më të gjetur se kjo për të shprehur realitetin e shkueshmërisëfetare mes shqipatrëve.Vetë Fishta ishte modeli praktik i asaj harmonie ndërfetare që shqiptarët e kanë fe’ e përmbi f’e. Është shumë dmoethënës akti i priftit franceskan, intelektualit erudit, politikanit kombëtar, letrarit të shkëlqyer-kandidat për çmimin Nobel, At Gjergj Fishta, kur me çlirimin e Shqipërisë nga perandoria Osmane, do të ngrinte Flamurin Kombëtar në Shkodër, dhe në bashkëveprim me myftiun e xhamisë pranë, do të lidhte me konopin, ku ishin vendosur dritëza ndriçuse, këmbanoren e kishës me minaren e xhamisë, ndërkohë që në të dyja, edhe në minare, edhe në këmbanore, shpalosej Flamuri Kombëtar. Ka një shekull që ka ndodhur kjo ngjarje dhe ende përcillet ndër breza si mesazh harmonie dhe bashkëjetese ndërfetare.

      Kjo harmoni ndërfetare është prezente edhe tek shqiptarët e Amerikës.Nuk është rastësi që në themel të bashkimit më solid të shqiptarëve të Amerikës, Federatës Panshqiptare, Vatra, qëndron pikërisht lidhja e fortë ndërfetare që e bëri atë rezistente të kohës. Po ashtu nuk është rastësi fakti që shqiptarët e kuptuan se “manovrat” dhe kurthet e fqinjëve për të na përçarë me fenë, kërkonin si kundërveprim shpëtues kombëtar- bashkim, dhe vetëm bashkim Kombëtar. Dhe u bashkuan këtu në Amerikë, fillimisht duke krijuar Kishën Orthodokse Autoqefale Shqiptare, e më pas Federatën Vatra, që i ndihu bashkimit Kombëtar. Kur Venizellosi i Greqisë shpallte botërisht se “çdo ortodoks ishte grek”, shqiptarët e Amerikës nën drejtimin e Vatrës firmosnin peticione , ku deklaronin se të gjithë ishin ortodoksë,veçse jo grekë, por shqiptarë (madje dhe myslimanët).(lexoje te plote ne Diellin e printuar)

Për një kohë të gjatë veshtirësitë që gjente teoria Darwianiane e evolucionit gradual të llojeve i ka ndjerë edhe Profesor Nelson Çabej dhe, duke u marrë me to, ka zhvilluar teorinë e vet të evolucionit.Ai arriti në idenë themelore mbi rolin qëndror të informacionit epigjenetik në zhvillimin dhe evolucionin e botës së gjallë rreth 12 vjet më parë.Tashmë ka një teori, që mban emrin e tij.

 NGA DALIP GRECA

Profesor Nelson R Çabej, që jeton në New Jersey, ka një jetë që merret me shkencë, por, përveç revistave të huaja, media shqiptare nuk ka pasë kohë të merret me të.Ndoshta nga që ai është tepër modest dhe nuk mund të dalë para gazetarëve dhe të rrahë gjoksin”Ej , unë jam ai që kam tronditur botën akademike me teorinë time, që i kundërvihet evolucionit gradual të Darvinit”. Ai ka tashmë “patentën” e teorisë së vetë, por nuk është kujtuar askush që t’i akordojë atij qoftë edhe një titull të thjeshtë merite,megjithëse kemi krijuar një ushtri me “Mjeshtra të Mëdhenj” e me “Nder i Kombit”,  edhe pse profesori është aq i njohur në rrethet shkencore, jo vetëm në Amerikë. Është edhe përgjegjësia e ne, gazetarëve, që në median shqiptaro-amerikane, përcjellim si sensacione ndodhi të rëndomta, shpesh folklorike, apo tjerrim lajme se aksh president amerikan, apo zv/president, apo senatorë apo kongresistë, që drekojnë apo darkojnë në pizzeritë a restorantet e shqiptarëve, por nuk shkruajmë dy radhë për  profesorin, librat e të cilit kanë hyrë në rreth një mijë biblioteka universitare amerikane, dhe ka arritur që të renditet në top-listën e librave shkencorë më të lexuar. Nuk e di nëse profesorët e fakulteteve të Shkencave të Natyrës, në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, kur spjegojnë teorinë e Darvinit, a u përcjellin studentëve informacionin se ka një shkencëtar në Amerikë, teoria e të cilit,është oponente e asaj të Darvinit për evolucionin gradual, që tashmë studiohet në universitetet amerikane ?! Një teori antirrymë….

Nelson R Çabej është autori i shumë librave në fusha të ndryshme të biologjisë (gjenetike, biologjia teorike, filozofia e evolucionit, biologjisë dhe zhvillimit etj). Ai jeton me gruan, Nikoletën  dhe djalin, Redonin, në pjesën veriore të New Jersey, USA….

TEORIA”ÇABEJ” TREGON SE NGA I MARRIN GENET “INSTRUKSIONET”

Cili është thelbi i kësaj kundërvënie, që përcjell teoria “Çabej”? Sa janë përkrahësit dhe kundërshtarët? Me pak fjalë, ju jeni kundër rrymës, si do të formulohej kjo antirrymë?-kjo ishte njëra nga pyetjet që i drejtova profesor Çabejt.

Përgjigja e tij:Megjithë të çarat e pariparueshme që ka marrë teoria gjenetike e evolutcionit, për arsye të njohura, shumica e autorëve akoma mbeten besnikë të saj, edhe për shkak të  inercisë. Por numri i atyre që vënë në dyshim dhe kundërshtojnë shpjegimin gjenetik të evolucionit vjen duke u rritur. “Rryma e re” nuk është homogjene dhe brënda ka  disa variante të ndryshme.

Profesori më spjegon se Teoria e tij mbështetet në mekanizma epigjenetike (pas- ose mbigjenetike), të cilat kontrollojnë dhe regullojnë funksionin e geneve. Në mënyrë të thjeshtë teoria pohon se çdo gen “di” vetëm një gjë: të prodhojë një ose disa proteina. Por genet nuk dinë atë që është kritike për funksionin e tyre: kur,  ku dhe për sa kohë duhet të prodhojnë proteinat. Teoria”Çabej” tregon se nga i marrin genet “instruksionet” për t’u “ndezur” ose “shuar”. Veç kësaj, organizmat e gjallë nuk jane “thasë” proteinash. Ato janë struktura marramëndësisht komplekse ku miliarda/triliona qeliza të qindra llojeve të ndryshme vendosen në vende të caktuara saktë për të formuar organizmin e kafshës, duke përfshirë edhe njeriun. Teoria”Çabej” e shpjegon zhvillimin e organizmit nga veza deri në pjekuri, jo me informacionin gjenetik në ADN, por fillimisht me informacionin epigjenetik që prindët vendosin në qelizat seksuale (vezë e qelizë spermatike) e, më vonë, gjatë zhvillimit embrional deri në pjekuri, “instruksionet” për zhvillimin e organeve dhe formimin e organizmit vinë nga sistemi nervor në formën e sinjaleve kimike.

10 VJETË PËR TA SHKRUAR LIBRIN E “TEORISË ÇABEJ”

Teoria”Çabej” është konkretizuar në një libër voluminoz. Ky libër erdhi si kurorëzim i një pune 10-vjeçare. Pas provave të para që bëri duke hedhur për diskutim për disa vite idetë e veta me biologë nga shumë vënde të botës në newsgrupe të biologjisë ne internet, në vitin 2001 ai arriti të botoi një libër me titull “Quantic Evolution” (Evolucioni Kuantik), ndërsa në vitin 2004 -  librin Neural Control of Development (Kontrolli Nervor i Zhvillimit Embrional) dhe pas tre vjetëve pune intensive,të lodhshme, por pasionante, në vitin 2008 arriti që të botoi teorinë “Çabej” në formë të plotë në një vëllim prej 900 faqesh, që mbante titullin “Epigenetic  Principles of Evolution” (Parimet Epigjenetike te Evolucionit). …

(Lexoje në  Diellin e printuar)

   Redaksia e Gazetës Dielli paralajmëron të gjithë abonentët që nuk e kanë paguar Gazetën dhe ata që e kanë marrë falas, nëse nuk e sjellin pagesën deri më 15 Shtator, do t’u ndërpritet dërgimi i gazetës.

Ju kujtojmë se për një vit(ne SHBA) Gazeta kushton $60.00, ndërsa së bashku me anëtarësinë në Vatër, $100.00, ne Europe $100.00.

Po ashtu arketari kujtojn degët e Vatrës që të verifikojnë pagesat e anëtarëve të tyre. Redaksia nuk mund të dërgojë gazetën pa u bërë më parë pagesa.

Check ose Money Order dërgohen në adresën e Vatrës:

 Vatra

2437 Southern BLVD

Bronx, NY, 10458

 Important Notice

 Dielli Newspaper warns all the subscribers that have not paid their dues and the ones that have received the newspaper for free that if they do not make a payment until September 15, we will stop delivering the newspaper. Just a reminder that the yearly subscription to receive the newspaper is $60.00, and if it is combined with membership to Vatra is $100.00. Also, a reminder to the Vatra branches that they need to verify their members’ dues. We will not deliver the newspaper without prior payment.

Please send your check or money order to Vatra at:

 Vatra

2437 Southern BLVD

Bronx, NY, 10458

Nga Dalip Greca/

Titullin e këtij editoriali ia kam marrë borxh At Gjergj Fishtës. Mendoj se nuk ka shprehje më të gjetur se kjo për të shprehur realitetin e shkueshmërisë fetare mes shqipatrëve. Vetë Fishta ishte modeli praktik i asaj harmonie ndërfetare që shqiptarët e kanë fe’ e përmbi f’e. Është shumë dmoethënës akti i priftit franceskan, intelektualit erudit, politikanit kombëtar, letrarit të shkëlqyer-kandidat për çmimin Nobel, At Gjergj Fishta, kur me çlirimin e Shqipërisë nga perandoria Osmane, do të ngrinte Flamurin Kombëtar në Shkodër, dhe në bashkëveprim me myftiun e xhamisë pranë, do të lidhte me konopin ku ishin vendosur dritëza ndriçuse, këmbanoren e kishës me minaren e xhamisë, ndërkohë që në të dyja, edhe në minare, edhe në këmbanore, shpalosej Flamuri Kombëtar. Ka një shekull që ka ndodhur kjo ngjarje dhe ende përcillet ndër breza si mesazh harmonie dhe bashkëjetese ndërfetare.

Kjo harmoni ndërfetare është prezente edhe tek shqiptarët e Amerikës. Nuk është rastësi që në themel të bashkimit më solid të shqiptarëve të Amerikës, Federatës Panshqiptare, Vatra, është pikërisht lidhja e fortë ndërfetare që e bëri atë rezistente të kohës. Po ashtu nuk është rastësi fakti që shqiptarët e kuptuan se “manovrat” dhe kurthet e fqinjëve për të na përçarë me fenë, kërkonin si kundërveprim shpëtues kombëtar- bashkim, dhe vetëm bashkim Kombëtar. Dhe u bashkuan këtu në Amerikë, fillimisht duke krijuar Kishën Orthodokse Autoqefale Shqiptare, e më pas Federatën Vatra, që i ndihu bashkimit Kombëtar. Kur Venizellosi i Greqisë shpallte botërisht se “çdo ortodoks ishte grek”, shqiptarët e Amerikës nën drejtimin e Vatrës firmosnin peticione se të gjithë ishin ortodoksë,veçse jo grekë, por shqiptarë (madje dhe myslimanët).

Për Federatën Vatra harmonia fetare është e shenjtë dhe e përcjellur ndër breza. Në të 101 vitetet e jetës së saj ajo është udhëhequr nga ky parim. Vatra i ka parë të tre besimet fetare të lidhura ngushtësisht me kombin dhe egzistencën e tij.Peshkop Noli ishte një lis i fortë, rreth të cilit u bashkuan shqiptarët e Amerikës, pavarësisht fesë. Vetë Kisha Ortodokse shqiptare që ai themeloi këtu, u bë një gur prove për shkueshëmrinë fetare në mërgatën shqiptare të Amerikës. Ai ndërtoi marrdhënie të shkelqyera me udhëheqësit myslimanë, veçanërisht me Imam Vehbi Ismailin, me komunitetin bektashian, Baba Rexhepin dhe me udhëheqësin shpirtëror të katolikëve, Monsinjor  Zef Oroshin. Këto marrdhënie edhe në ditët e sotme, mes Vatrës dhe komuniteteve fetare, janë të shkëlqyera.

Vatra e ktheu në traditë  njëshekullore bekimin e darkës së Pavarësisë së Shqipërisë, duke aplikuar  rregullin e radhës së përvitshme, herë një imam e bekonte darkën,herë një prift katolik apo prift orthodoks. Kjo rregullsi vazhdon deri në ditët e sotme.Natyrisht këto marrdhënie nuk janë formale, por reale dhe bazë për ruajtjen e traditave kombëtare këtu në mërgatë.

Shembulli më i qartë ishte ai i festimit të 100 vjetorit të themelimit të Federatës Panshqiptare të Amerikës Vatra, ku i gjithë kleri ndërfetar, nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia, diaspora, përfshi dhe arbëreshët e Italisë, ishin të përfaqësuar në rangjet më të larta.Mënyra e përcjelljes së mesazheve, qoftë në Konferencën Shkencore”100 vite në shërbim të kombit”, qoftë edhe në darkën festive me më shumë se 1000 të ftuar, ishte emocionuese.

Faktet nuk kanë nevojë për komente, ato flasin në dritën e diellit.Ndonjë koment që përcillet në internet apo kafeneve nuk mund ta trondisë ata ç’ka paraardhësit tanë e kanë ndërtuar me mund e përkushtim.

Por jo gjithëçka shkon sot si në vaj. Tendencat e kohëve të fundit për të futur mes shqipatrëve rryma fetare agresive, ekstremiste, kërkojnë pjekuri dhe reagim kolektiv me qëllim që e keqja të mos hyjë mes nesh dhe të na përçajë. Trysnia radikale e rrymave fetare nuk përputhen me trashëgiminë tonë fetare tradicionale. Veçanërisht fondamentalizmi radikal është i rrezikshëm për kombin tonë, që nuk e ka në natyrën e tij të përqafojë rryma të tilla.

Kombi shqiptar, autokton në trojet e veta, e ka pësuar nga teoritë dhe tezat radikale fetare dhe nuk duhet të bjerë preh e tyre. Kujtesën duhet ta kemi të kthjellët: a nuk u dëbuan nga trojet autoktone myslimanët çamë në fund të Luftës së Dytë Botërore me pretekste fetare? Po rreth treqind mijë muslimanë të Kosovës, a nuk u dëbuan nga trojet e veta nga Jugosllavia duke ua mohuar autoktoninë? Po një milion shqiptarët e Kosovës në agimin e shekullit të ri, a nuk u dëbuan dhunshëm nga racistët e Beogradit?

Ne shqiptarët e sotëm duhet ta ruajmë drejtpeshimin harmonik fetar si një hajmali, ndryshe brezat që vijnë pas nesh do të na gjykojnë rëndë. Ne do të jemi përgjegjës për atë ç’ka trashëguam, nëse nuk e ruajmë.

Natyrisht ne kemi pasë edhe problemet tona në të shkuarën.Siç ka konstatuar edhe shkrimtari ynë Kombëtar, kandidat shumë herë për çmimin Nobel, Ismail Kadare-Historia e harmonisë fetare në Shqipëri nuk është një histori idilike, në thelb ajo ka qenë dhe mbetet dramatike përgjatë historisë,- nuk është fjala këtu vetëm për episode të atilla, si farsa tragjikomike e ndalimit të besimeve nga regjimi komunist, as për mallkimin që në emër të fesë iu bë alfabetit shqiptar, dhe as rebelimit proturk të Haxhi Qamilit , historia ka qenë dramatike sepse ka qenë përherë e mbarsur me rreziqe të mëdha. Edhe tani në demokraci të gjitha rreziqet e kapërcyera, janë prapë të mundshme, sepse ato janë të tilla edhe në botë.

Kombi ynë karakterizohet nga tri fe tradicione dhe secila ka vendin e vet, pa i hyrë në pjesë tjetrës. Kombi nuk mund të identifikohet as me njërën, as me tjetrën më vete, por me të tria bashkë. Kjo përbën thelbin e shkueshmërisë fetare dhe ne duhet të krenohemi me harmoninë tonë fetare. Kjo është pasuria me të cilën trokasim për të hyrë në dyert e Europës. Është fakt se kombi ynë është në Evropë dhe po shkon drejt saj me dy shtete shqiptare. Nuk ka qenë kurrë në gjendje më të mirë se në këtë shekull, por harmoninë duhet ta ruajmë fort, si pasuri Kombëtare. Ata që veprojnë kundër nuk punojnë për Kombin.

Edhe pse në tërësi kombi ynë është i rreshtuar në krah të Amerikës dhe Europës kundër terrorizmit, fatkeqësisht trojet tona duken të ekspozuar nga rryma fetare radikale që nuk janë karaktersitike për psikologjinë shqiptare. Mjerisht po përzihen shqiptarët në emër të fesë edhe në luftra në vendet arabe, ku ka përplasje ndërfetare, siç është rasti i  Sirisë e gjetkë, ku kanë humbur edhe jetën. Kush do t’ua ndriçojë mendjet shqiptarëve se nuk duhet të përzihen në luftra fetare? Sa shpejt e harruam kurthin që na pat ngritur Millosheviçi duke trumbetuar nëpër botën perëndimore se lufta e shqiptarëve të Kosovës, nuk ishte luftë për të drejta njerëzore, por luftë fetare, luftë kundër krishtërimit Seb! Sa mirë që bota nuk e hëngri përrallën e Millosheviçit se nuk ishte fjala për Luftë fetare të myslimanizmit shqiptar kundër krishtërimit Serb, por luftë për të drejta njerëzore. Nëse shqiptarët e Kosovës do të kishin rënë në kurthin e Millosheviçit dhe makinës së tij propagandistike , tragjedia do të kishte përmasat e katastrofës njerëzore.

Për asnjë çast nuk duhet t’i harrojmë aleatët tanë që na shpëtuan nga katastrofa. Nëse ata na thonë sot se duhet të ruhemi nga radikalizmi fetar, duhet t’i bëjmë sytë katër.

Qeveritë e shteteve tona është koha që të bëjnë kujdes që ta kultivojnë më tej drejtpeshimin dhe shkueshëmrinë fetare, duke u udhëhequr nga ligjet dhe toleranca. Krahas lirisë, nuk duhet hequr dorë nga kontrolli i institucioneve fetare, nga shkollat, fondacionet, klerikët shqiptarë dhe të huaj që shërbejnë në to, financimet e brendshme dhe të jashtme.Varfëria ekonomike mund të pranojë çdo urdhërese që vjen në emër të fesë.

Në mbyllje të këtij komenti, po i rikthehem edhe një herë, vlerësimit të Kadaresë, për harmoninë fetare shqiptare:” Shqipëria e re dhe ajo e vjetër karakterizohet nga marrdhënie të mira mes besimeve. Tolerance dhe harmonia fetare është vlera më e madhe e Shqipërisë dhe kjo nuk është vetëm diçka proverbiale. Shqiptarët ditën të përballen me holokaustin. Pas Lufëts së Dytë Botërore, Shqipëria ishte vendi i vetëm, ku numri i hebrejve u rrit gati dhjetëfish. Megjithëse në Shqipëri ekzistojnë tre besime e katër komunitete fetare dhe nuk shquhemi si popull i urtë, nuk i kemi njohur konfliktet fetare. Dy vëllezër, njëri katolik e tjetri musliman kanë jetuar në një pullaz.”

Kjo na bënë që të ndjehemi krenar për ç’ka kemi trashëguar, dhe të mos harrojmë se jemi vëllezër të një gjaku, të një gjuhe, pavarësisht besimit.Të mos e harrojmë thëinien e at Gjergj Fishtës në krye të shkrimit,”Vërtetë kemi Bajram e Pashkë, por Shqiptarinë e kemi bashkë”!

Nga Dalip Greca/

Federata Panshqiptare e Amerikës ka Hymnin e saj, që në vitet ’20 të shekullit të shkuar. Por saktësisht; kur dhe në ç’rrethana u krijua ky Hymn, nuk gjejmë të dhëna të plota. Në dy historitë e Vatrës, të botuara deri tani, mungojnë këto të dhëna. Nuk ruhet as ndonjë interpretim i incizuari këtij Hymni, edhe pse kompozitori i tij, ka vdekur relativisht vonë, në vitin ’76 të shekullit të shkuar dhe ai i ka pasur mundësitë e ruajtjes së incizimit. Vetë Kompozitori gjatë të gjithë jetës u mor me muzikë dhe tregëtimin e pllakave muzikore, kishte dhe kompaninë e tij të prodhimit dhe tregëtimit të incizimeve muzikore; ai nuk na ka lënë ndonjë shënim se ne cfare rrethanash e kompozoi Hymnin dhe kur e kompozoi atë. Ne kohethemelimin e Vatres kompozitori ndodhej ne Rumani. Duhet të jetë një bashkëpunim i viteve ’20 i kompozitorit me autorin e vargjeve, i cili ka jetuar ne SHBA deri aty nga viti 1931. Dimë vetëm faktin se kompozitori iu bashkua Bandës së Vatrës, kur ajo shkoi në Shqipëri pikërisht në vitin 1920.

Është i njohur fakti qe Banda e Vatrës, në vitin 1920, shkoi në Shqipëri dhe i shërbeu shtetit shqiptar, madje shoqëroi dhe Komisionin Ndërkombëtar të Kufijëve në fillimin e mbërritjes së tij në Shqipëri. Bashkë me Bandën e Vatrës shkuan në Shqipëri edhe djemtë e shqiptaro-Amerikanëve për të mbrojtë Atdheun.Trupat mbrojtëse ishin stërvitur në SHBA.Fillimisht Vatra kishte marrë me qera një sallë të madhe në Boston dhe atje mblidheshin vullnetarë nga qytete dhe katunde të ndryshme të Neë Englandit për t’u stërvitur ushtarakisht. Komandanti i trupave vullnetare ishte Aqif Përmeti, i cili shkoi në Shqipëri së bashku me vullnetarët në kohën e Luftës së Vlorës. Sipas Petro Ktonës, ishin 200 vullnetarë që u nisën drejt Shqipërisë. (P. Ktona ”Misioni i Federatës Pan Shqiptare të Amerikës VATRA dje dhe sot”, New York 1978).Aqif Përmeti nuk u kthye më në SHBA, ai hyri në shërbim të ushtrisë shqiptare si oficer i larte dhe i shërbeu Kombit.U gradua gjeneral dhe më 1945 u egzekutua nga Qeveria Komuniste e Tiranës.

Autori i tekstit te Hymnit ishte prefekti i parë i Vlorës

Le të kthehemi tek Hymni; per t’iu pergjigjur pyetjes se cilët janë autorët e tij, duke shpresuar se së shpejti do të saktësojmë edhe kohën kur u kompozua e kur u egzekutua për të parën herë ai.Teksti i Hymnit të Vatrës është shkruar nga Refo Çapari, një figurë e njohur për kohën.

Historiani i njohur çam Ibrahim D Hoxha dëshmon se Refo Çapari vinte nga familja shumë e njohur Çapari e Çamërisë.Tashmë,që nga viti 2006 kemi një monografi që i kushtohet familjes dhe fisit Çapari, një nga katër dyert më të mëdha e më të rëndësishme në Çamëri. Gjatë 150 vjetëve të vazhdimësisë së saj të pandërprerë, kjo familje lëshoi mjaft rrënjë, duke krijuar kështu një pemë madhështore shumëdegëshe. Prej saj dolën plot prijës luftarakë, politikanë, diplomatë dhe burra të tjerë të zotë, ku ndër brezat e fundit u dallua Refo Çapari, i cili u shqua në përdorimin e penës.(IH)

Sjellim këto të dhëna informuse për autorin e vargjeve të Hymnit të Vatrës, Refo Çaparin (1884-1944); ishte një politikan i njohur shqiptar për kohën dhe njëkohësisht udhëheqës po aq i njohur fetar. Çapari kishte krijuar personalitetin e tij duke shërbyer si i pari prefekt i Qarkut të Vlorës dhe biograf i parë i Ismail Qemalit. Ai konsiderohet të jetë i pari përfaqësues i Besimit Bahá’í në Shqipëri.
Refo Çapari ka lindur në veriperëndim të Greqisë, Çamëri. Në fund të viteve 1900 Çapari ishte diplomuar nga shkolla e ligjit të Stambollit. Pas Deklaratës së Pavarësisë shqiptare me 28 Nënëtor 1912, Çapari u bë i pari prefekt i Qarkut Vlorë. Gjatë Luftës së Parë Botërore ai kishte emigruar në SHBA, ku ishte konvertuar në Besimin Bahá’í, ç’ka sipas arkivit Bahá’í, i takon vitit 1928. Mësojmë po ashtu se në vitin 1931 ai u kthye në Korçë, ku ka përkthyer tekstet Bahá’í në gjuhën shqipe. Në 1938 Çapari filloi botimin në Korçë dhe Tiranë të revistës Bahá’í “Pendë supreme” (shqip: pena siprore).
Përkthimi i parë i publikuar i letërsisë Bahá’í në gjuhën shqipe “Fjalët e Fshehura”,është përkthyer nga Refo Çapari (Arkivi i Qendrës Botërore Bahá’í).
Në një letër të dat 19 gusht 1933, Refo Çapari shpall botimin në shqip të librit të Esslemont “Bahá’u’lláh-u dhe një epokë të re”. Refo ishte martuar me Fiqrije Çapari, nënë e dy vajzave, e cila u gjet ne Prizren shumë vite pas vdekjes së Refos.

Mendohet se Çapari ka ardhur në SHBA në vitet 1914-15 dhe është kthyer më 1931, ndërkohë që kompozitori i Hymnit, pasi kishte shkuar në Shqipëri me Bandën e Vatrës kishte ardhur në SHBA më 1926.Se kur dhe nëç’rrethana lindi bashkëpunimi për Hymnin e Vatrës ende nuk mund ta themi me saktësi, veçse njihet bashkëpunimi i tij me Vatrën.Nëse Hymni i Vatrës është egzekutuar për të parën herë pas kthimit të kompozitorit Asllani nga Shqipëria në SHBA, do të jetë më lehtë që të përcaktohet koha e bashkëpunimit.

Kompozitori , muzikant i shquar nga Leskoviku, i diplomuar në Stamboll dhe Bukuresht

Kompozitori i Hymnit është një muzikant që kanë lënë gjurmë pas, jo vetëm në pentagramin ku janë vendosur notat, që kanë muzikuar Hymnin e Vatrës, por diçka më shumë. Kompozitori që muzikoi vargjet e Hymnit të Vatrës quhej Ajdin Asllan.Në shënimet e lëna në një album festiv, në ato që Vatra botonte me urime dhe me fotografi të vatranëve dhe në tërësi të shqiptarëve të Amerikës,gjejmë gjurmët e jetshkrimit të tij. Pikërisht në Albumin festiv të vitit 1953-54, kompozitori i Hymnit ka lënë disa shënime biografike që hedhin dritë në jetën e tij. Përmes atyre shënimeve informohemi se Ajdin Asllan, kishte lindur në rrethinat e Leskovikut me 12 mars 1895. Studimet i pat kryer në shkollën turke dhe greke të vendlindjes, pasi shkollë shqipe nuk kishte përreth. Mësimet shqip dhe ndjenjat atdhetare, siç shprehet në shënimet e veta biografike, Ajdini i mori prej prindërve, të cilët i përcollën ndjenjat kombëtare dhe dashurinë për gjuhën shqipe.Ndërkohë që mësimet e gjuhës shqipe ai i mori privatisht prej patriotit Stefan K. Postenani, që ishte nga Postenani, Katundi i krahinës së Leskovikut(shënim i tij).

Pas luftës Ballkanike, Ajdin Asllani dhe familja e tij u gjendën në një kolonë të gjatë refugjatësh, që u detyruan të linin trojet dhe vatrat e të parëve pas sulmeve të grekëve, që dogjën dhe shkatërruan fshatra të tërë.Familja u vendos në Stamboll të Turqisë. Prindërit pasi u sistemuan në Stamboll, vendosën që ta shkollonin të birin.Dëshira e tij ishte muzika, prandaj prindërit e regjistruan në shkollën e muzikës, e cila i jepte përveç njohurive teorike edhe mundësi praktikimi.Djali kishte talent dhe prindërit e mbështetën. Më 1915 Ajdini, që tashmë ishte 20 vjeçar e la Turqinë dhe shkoi në Bukuresht të Rumanisë, ku emigracioni shqiptar ishte i më i madh në numër, tepër i organizuar dhe vendimtar për formësimin e çështjes kombëtare së bashku me komunitetin shqiptar në Turqi dhe Egjypt. Ajdini edhe në Bukuresht vijoi studimet për muzikë. Në shënimete veta ai shkruan se në Bukuresht “punoja në varjete për të nxjerrë harxhet dhe për të plotësuar praktikën për të cilën kisha aq shumë nevojë.”

Nga Rumania, instrumentist në Bandën”Vatra” në Shqipëri

Në Bukuresht Ajdinit i dhanë kurajo dhe e ndihmuan shumë shqiptarët, por ai veçon ndihmën që i dhanë “Vëllazëria korcare”, Peço Korça dhe Themistokli Bozhani.Tashmë ai ishte plotësuar me njohuri muzikore dhe fryma kombëtare ishte bërë pjesë e shpirtit dhe ndërgjegjes së tij.

Ndërkohë emri i Federatës Panshqiptare të Amerikës kishte pushtuar zemrat e djalërisë shqiptare.Ajdini dëgjon se Banda Kombëtare që kishte krijuar Vatra në SHBA së bashku me vullnetarët e stërvitur në Amerikë, po shkonin në Shqipëri.Edhe atij i rrahu zemra nga krenaria dhe devocioni kombëtar. Mori rrugën dhe shkoi në Shqipëri dhe iu bashkëngjit bandës. Këtë moment, vetë Ajdini e përshkruan kështu:” Më 1920, kur Banda “Vatra” shkoi në Shqipëri bashkë me vullnetarët, me zjarrësinë që kisha për kombësinë t’onë dhe për vendlindjen time vajta në Shqipëri, ku pa humbur kohë mora pjesë në Bandën Vatra, që në atë kohë u emrua Banda Presidenciale.”

Ajdin Asllani qëndroi në radhët e Bandës së Vatrës deri në vitin 1926, moment kur merr rugën e gjatë për këndej Atlantikut.Pra u vendos në Amerikë.Nuk hoqi dorë nga pasioni i tij, muzika, ajo përbënte profesionin e tij. Përë gjatë të gjithë kohës e ushtroi profesionine muzikantit duke u bërë pjesë e orkestrave të ndryshme ose duke i drejtuar ato. Pa kaluar shumë vite ai krijoi orkestrën e vet.Madje për më shumë se 25 vjet ai arriti që të ketë kompaninë e vet, me të cilën prodhonte dhe tregtonte pllaka muzikore. Kompaninë e tij e kishte pagëzuar me emrin”Balkan Phonograph Record Co.”, ku prodhonte pllaka në gjuhën shqipe dhe gjuhët e tjera të Ballkanit.

Në shënimet e shkurtra biografike, ai ndjehet krenar që është shqiptar dhe e thekson me dorën e shkrimin e tij se: ”Jam danga nga Postenani i Leskovikut”. Kypohim ka shumë rëndësi pasi janë bërë përpjekje që krijimtarinë e tij t’ia atribojnë tjetërkujt kombesie, vecanerisht asaj greke.

Trashëgimia në SHBA: Rekorde Shqiptare, regjisor “Leskoviku”

Gjenden CD që vërtetojnë autorsinë e Ajdin Asllanit me pseudonimin ”Leskoviku” .Në to shkruhet:”Muzikë shqiptare-Regjisor Ajdin Asllan-Leskoviku”. Ka shumë mundësi që ai përdorte pseudonimin muzikor”Leskoviku”. Gjate kerkimeve të mia kam gjetur dhe kam shijuar krijime të tij si “Valle me Klarinetë dhe llautë “si dhe “Valle devollitçe me gërnetë”.Sipas shënimeve shoqëruse në klarinetë luan vetë instrumentisti virtuozë, që lunate në disa instrumente, Ajdin Asllan.

Kompozitori i Hymnit të Vatrës kishte lindur me 1895 dhe ndërroi jetë në SHBA më 1976. Ai ishte një multi instrumentist që kishtë lënë gjurmë në jetën muzikore të emigrantëve nga shumë vende të Ballkanit.Është e vërtetuar se ai ishte mjeshtër në shumë instrumente si: Klarinetë, Oud, llautë, lauto, ishte njëkohësisht instruktor dhe pronar i pavarur. Orekstra e tij ishte pjesë e skenave të klubeve të natës dhe ishte shumë i kërkuar nga komunitetet shqiptare, turke, greke, madje dhe armene në Avenunë e 8-tënë Neë York City nga mesi i shekullit 20-të deri në vitet ’60.

Ka të dhëna se Ajdin Asllan në vitet ’30 dhe ’40 të shekullit të shkuar ka bërë disa incizime që i dhanë famë. Dikur, ai ka pasë dhe një dyqan të njohur, që tregtonte pllaka me muzikë ballkanike. Dyqani ishte në 42 Rivington në anën e ulët dhe me pas, përfundimisht u vendos në 27 street, mes avenusë 7 dhe 8. Prodhimet e tij shënoheshin me inicialet me etiketën “Me-Re-Rekorde Shqiptare.”

Le të kthehemi tek Hymni i Vatrës. Vargjet shprehin shpresën se lindja e Vatrës do të shkallmojë errësirën dhe skllavërinë, do të sjell një diell plot shkëlqim. Hymni bën thirrje për bashkim rreth Vatrës.

Ja vargjet e plota:

HYMNI I VATRËS

Vëllezër u dërmua

Errësir’ e Skllavërisë.

Lindi me dirsë nderi,

Një djellë plot gëzim

Vatra kështjell’ e dashur,

E mëmë Shqipërisë

Me dashuri na mblodhi,

Rreth Shkabës në mërgim.

Për dashuri dhe për bashkim,

Rreth Vatrës të pa ndarë!

Bashkohuni me një mejtim,

Si burra shqiptarë!

(Autor:Dalip Greca- Arkivi i Diellit, 2011)

*Presioni i Tiranës kundër Vatrës, një javë para vizitës së Mehmet Shehut në New Jork përmes Radio Tiranës me thirrjen “Largoni armiqtë e Shqipërisë nga Vatra’. Kush ishin armiqtë në Vatër.

*Kush ishte vatrani nga Nivica e Tepelenës, i mbuluar në gjak në përleshjen me grekët, i fotografuar nga revista “LIFE”, The New York Times,  dhe “National Geographic”?

*Letra e hapur që vatranët i drejtuan Mehmet Shehut dhe humori i Diellit për takimin mes Titos dhe Mehmet Shehut në vaporin Mbretëresha Elizabet.

* Cila ishte deklarata e Venizellosit, që i parapriu përleshjes mes shqiptarëve dhe grekëve.

NGA DALIP GRECA/

Sa herë afron muaji shtator, kur krerët e shteteve mblidhen në pallatin e qelqët të OKB-së në New York, diaspora e Amerikës con ndërmend edhe përleshjen mes shqiptarëve dhe grekëve. Për historinë e vizitës të ish kryeministrit komunist Mehmet Shehu në New York janë shkruar libra dhe janë botuar shkrime nëpër gazeta, janë sjellë përkthime nga gazetat amerikane, por pak ose aspak janë shfrytëzuar burimet e shtypit të diasporës të atyre viteve dhe nuk është bërë ndonjë investigim për qëndrimin real të nacionalistëve shqiptarë ndaj qeverisë komuniste, përvec përleshjes mes shqiptarëve dhe grekëve.

Nga një investigim kohëgjatë kam gjetur detaje të patreguara më parë.Ngjarja është përcjellë edhe nga shtypi i diasporës: Gazeta Liria e Bostonit,organ pro regjimit komunist të Tiranës, që i thuri lavde, dorës së djathtë të Enver Hoxhës, ‘të fortit”  të qeverisë komuniste shqiptare, është ndjekur  nga gazeta “Shqiptari i Lirë” organ i Komitetit “Shqipëria e Lirë”, Gazeta “Atdheu” , Flamuri dhe më hollsisht nga gazeta e Federatës Panshqiptare të Amerikës Vatra, “Dielli”. Në fakt është gazeat Dielli që e ka ndjekur më nga afër  vizitën e kryeminsitrit shqiptar, para, gjatë dhe pas vizitës, deri në kthimin e palavdishëm, tepër të vetmuar, I pa përcjellë nga suita e vendeve satellite të kampit të carë socialist.Po ashtu kam siguruar Revistën LIFE që përshkruan ngjarjen me fotografinë e shqiptarit të gjakosur dhe shqiptarëve të tjerë, të egërsuar para policisë. Po ashtu kam gjetur në original deklaratën e Vasil Gërmenjit dhënë BBC dhe Televizionit NBS. Të gjitha këto do t’i lexoni në Diellin e printuar.

Kontributi i Komitetit Shqipëria e Lirë për mërgimin e shqiptarëve nga nga Greqia, Italia, Austria, Gjermania e Franca në Amerikë/

Nga Dalip GRECA/

Komiteti Shqipëria e Lirë dha një kontribut të jashtzakonshëm për mërgimin e shqiptarëve që për arsye të shkeljes të drejtave njerëzore në vendlindje merrnin rrugët e mërgimit. Pjesa më e madhe e tyre kishin mbetur nëpër kampet e Evropës. Komiteti jo vetëm që ndermjetësonte për t’i pajisur ata me dokumente, jo vetëm që lëshonte garanci, por ai interesohej që komuniteti shqiptar i këtushëm të kontribuonte për sistemimin e tyre. Kështu në muajët tetor, nëntor dhe dhjetor 1960 erdhën shumë mërgimatrë me familjet e tyre. Dy ardhje masive mbërritën në New York  nga Italia dhe Greqia në datat 15 dhe 17 dhjetor 1960. Komiteti konstatonte se thirrjen e tij drejtuar komunitetin shqiptar n nga Greqia, Italia, Australia, Gjermania e Franca Nju Jork për t’i pritur vëllezërit që vinin nga trojet amtare, e kishin pritur mirë dhe të ardhurit ishin sistemuar në kohë. Gazeta Shqiptari i Lirë i 31 dhjetorit 1960 shkruante:” Kur lajmi i arritjes të dy prurjeve me refugjatë shqiptarë u dha në koloninë shqiptare të New Yorkut , vëllezërit emigrante hapën zemrën e tyre dhe të gjithë vrapuan të japin përkrahjet e nevojshme. Brenda pak orëve të gjithë emigrantët e rinj gjetën strehim dhe iu plotësuan të gjitha nevojat e domosdoshme. U sistemuan aq shpejt sa që na bënë të gjithëve kryelartë për këtë punë patriotike dhe nejrëzore. Mënyra e veprimit dhe ndihmat që u janë dhënë refugjatëve shqiptarë të ardhur së fundi na shtojnë më shumë vullnetin për të sjellë këtu sa më shumë vëllezër dhe motra nga kampet e Evropës, ku kanë qëndruar me vjete me radhë në pritje për emigrim këtu në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Vëllëzërve dhe motrave që janë në pritje e sipër për emigrim për këtu u themi pa frikë se në Amerikë do të gjejnë përkrahjen e merituar nga të gjithë emigrantët shqiptarë që kanë patur fatim e mirë të gjenden këtu me kohë.

Shqiptari i Lirë njoftonte se grupe të tjera po pajiseshin me dokumente dhe po bëheshin gati për të emigruar nga kampet në Greqi, Austri, Itali dhe Gjermani e Francë. Ndërkohë Komiteti Shqipëria e Lirë ishte duke marrë kërkesa të shumta për mbushje garancirash për refugjatët shqiptarë që përfitonin nga ligji i ri i emigrimit.Për të patur një ide më të qartë mbi numrin e shqiptarëve refugjatë të cilëve Komiteti Shqipëria e Lirë u kishte mbushur garancitë, po paraqesim listën e emigrantëve shqiptarë që patën mbërritur gjatë muajit nëntor dhe dhjetor 1960 si dhe listën e atyre që priteshin të vininb pasi u ishin plotësuar dokumentet nga ai Komitet.

Refugjatët shqiptarë që arritën në New York gjatë muajit Nëntor-Dhjetor 1960:

1-Kolë Kalaj dhe kushëriri i tij po me atë emër.

2-Ndoc Kapaj me zonjën e tij dhe dy fëmijët.

3-Josif Kajtazi me zonjën dhe dy djemtë.

4-Jaup Xhezaj

5-Hasbi Dikolli

6-Preng Cupi

6- Zef Deda

7-Hilmi Dashja

8-Gjon Dushovic

9-Isa Ramaj

10-Sadik Sakajani

11-Mark Deckaj

12-Osman Malushi

13-Selim Molla

14-Bektash Cacani

15-Islam Enver

16-Xhezair Kilafofski

17-Naxhi Ogreni

18-Nazmi Hyseni

19-Ahmet Xhafo(te plote lexoje ne Diellin e printuar)

Historia e shqiptares me karakter të fortë në Toronto,që fillimisht i ofruan pozicionin e një pastruseje në një Institucion financiar, por që me vullnet dhe pasion shkollimi ajo i gjeti “çelsat” për të hapur kështjellën e mbyllur kanadeze. Pozicioni më i fundit i vajzës nga Peqini:Drejtoreshë e Financës për Amerikën e Veriut në një kompani me buxhet rreth 200 milion dollarë./

 Nga Ruki Konda & Dalip Greca/

 Aida Bejte (Lumi), vajza nga Peqini, që jeton në Toronto(Kanada) është një grua me karakter të fortë, që nuk di të tërhiqet në përballje me jetën, edhe kur ajo, jeta, përpiqet ta sfidojë. Fillimi i saj në Toronto ishte paksa ironik, asaj, ish studentes së shkëlqyer të Ekonomikut, i duhej që të bënte punët e pastruses në një institucion financiar, ku paguhej sa për bukën e gojës. Kërkesave për një punë më afër profesionit, i përgjigjeshin”Je e mbikualifikuar”, ose ”Nuk keni eksperiencë kanadeze”! Po ku ta merrte eksperiencën kanadeze Aida, në Shqipëri? Por ajo nuk u tërhoq, krahas punës së rëndomtë, fillimisht ndoqi kurse shkollimi dhe kualifikimi për konvertimin e diplomës, që të njihej e barabartë në nivelin e  ”Bachelor of Commerce” me universitetet Kanadeze. Pastaj ndoqi studimet e mëtejshme dhe fitoi titullin/ licensën për kontabilist i pavarur në fushën e Kontabilititetit Drejtues (CMA-Certified Management Accountant designation). Beteja për shkollim nuk mbaroi aty. Ajo nuk ndjehej e plotësuar në profesion pasi që kur ishte në Tiranë e kishte ëndërr të kryente një Master në një Universitet prestigjoz. Dhe kështu aplikoi dhe pati fatin mes shumë konkuruesve të pranohet dhe të kryejë studimet për Master Ekzekutiv (Executive MBA – Master of Business Administration) në një nga shkollat më te mira te bisnesit ne Kanada, tek “Ivey School of Business”. Dhe ajo, vajza me shumë ëndrra, që iu afrua pozicioni i pastruses në një institucion financiar, falë zotësisë, vullnetit dhe pasionit për shkollim,e gjeti celësin si ta “pushtonte” kështjellën kanadeze. Pozicioni më i fundit që ajo ka kapur është ai i Drejtoreshës se Financës për Amerikën e Veriut për një kompani me buxhet rreth 200 milion dollarë.

Beteja tjetër me të cilën u përball Aida ishte përballja me sëmundjen. Ishte pothuajse 35 vjec kur në një ditë të bukur Gushti, një ditë para se djali t’i bëhej 4 vjeç, shkëputet nga puna për një takim te zakontë tek mjeku gjenekolog. Dhe aty mësoi se në trupin e saj kishte kancer, po, po, kishte atë sëmundjen e tmerrshme, por sërish nuk u dorëzua. Ndiqni intervistën që i morëm Aidës:

Pyetje: Aida, si do ta prisje intervistimin nga gazeta më e vjetër në botim e botës Shqiptare”Dielli” që botohet Amerikë prej 104 vitesh?

Aida Lumi Bejte- Thellësisht e nderuar dhe njëkohësisht ndjehem shumë e vogël krahasuar me dritën e Diellit dhe ngrohtësinë e Vatrës.

- Cfarë e lidh Aidën me Vatrën? Keni pasë dikë që ka pasë aktivitet në organizatën më jetëgjatë shqiptare”Vatra”?

Aida- Më lidh emri i tim ati, Hamit Lumi. Gyshi im i mëncur, ndjesë pastë, Kadri Lumi, në kujtim dhe nder të xhaxhait të tij, patriotit Hamit (Çela) Lumi ia vuri këtë emër babait tim. Hamit (Çela) Lumi, i lindur në Vermik të Vlorës në vitin 1869, dhe më pas diplomuar në Janinë, pasi u kap dhe u burgos nga perandoria Osmane për shkak se jipte mësim shqip ku të mundej, ne fshatra të Vlorës, në qytet, madje dhe në burg (me abetaret që ia sillte miku i tij Hasan Prishtina), më 1912 u largua për në Boston ku deri në fund të jetës së tij u bë pjesë e pandarë e Diellit dhe Vatrës duke lëvruar çështjen shqiptare.

 - Kush është Aida?- ju lutem një prezantim për lexuesit e Diellit(Te plotë do ta lexoni në Diellin e printuar)  

NGA DALIP GRECA/

 * Historia e Shkencëtares 26 vjecare,Detina Zalli,që kapërceu racizmin përbuzës si një e fëmije emigrantësh dhe ngjiti shkallët e dijes me një shpejtësi të pazakontë./

* Si nisi ëndrra e Harvardit, si një lojë dhe u kthye në një garë të ethshme, ku ajo u shpall fituese mes një grupi të madh nga e gjithë bota, që e kërkonte atë vend?/

* Dy motrat binjake, doktore të Shkencave, Detina në degën e biologjisë molekulare, ndërsa Argita në atë  të Imunologjisë/

* Deklarimi i shkecëtares 26 vjecare: Dita e shërimit të plotë të  sëmundjes së Kancerit nuk është e largët!/

*Në shtator shkencëtarja e re do të nisë të provojë edhe një fushë të re, atë të pedagoges. Ajo do t’u japë studentëve të mjekësisë lëndën “Facial Anatomy Development and Genetics”.

               Nga Detina Zalli pata marrë një përshëndetje me shkrim kur ajo pat ardhë  në Universitetin emërmadh të Harvardit në Boston për doktoraturën në Biologji molekulare. Ndërmjetëse e lidhjes ishte vajza e mikut tim, Dalip Karameti, Aurora Karameti Ndrio. Deti, sic e thërrasin shkurt, më shkruante se do të vinte në Nju Jork dhe se mund të takoheshim.Takimi i atëhershëm nuk u realizua, edhe për shkak të shëndetit tim.Prezantimi i Detinës ishte fare i shkurtër:”Edhe unë si ju jam nga Lushnja. Në fakt babai im është nga Bubullima e Lushnjës, por unë kam lindur në Fier dhe jam larguar andej në vitin 1999 së bashku me prindërit dhe motrën binjake, Argitën. Jam përzgjedhur përmes konkursit që të realizoj doktoraturën për Biologji Molekulare në Harvard”.

  Kur mësova nga Vera Mjeku se Detina Zalli ishte përzgjedhur si një nga kandidatet e Albanian-American Success sotories”, natyrisht që më erdhi mire dhe mendova se ishte koha për të shkruar për të.U lidha me Detinën për të mësuar historinë e jetës së saj për  t’ua përcjell lexuesëve bashkombas. Lexojeni, ia vlen. Është një histori me të papritura, tamam si në përralla. Familja Zalli është nisur si qindra e mijëra familje të tjera shqiptare në rrugët e panjohura dhe pa destinacion të paracaktuar të refugjatëve.

                    ***

    Histori e dy motrave binjake nga qyteti i Fierit është sa e vecantë aq dhe  me të papritura. Janë fëmijë të prindërve emigrantë që ia nisën aventurës drejt shtetit britanik me para të marra borxh dhe në një rrugë me shumë të papritura.Iu premtua rrugëtimi me avion, por përfunduan si thasë sipër një mauneje.

Ishte vitit 1999. Qëndrimi në Fier ishte bërë i pamundur. Prindërit vendosën që të emigronin. Po ku? Aso kohe flitej shumë për Anglinë e cila krahas Amerikës ishte një nga mbështetëset potenciale të luftës në Kosovë. Vetë kryeministri Tony Blair qe shprehur se “ duhet të korrigjojmë historinë në marrdhëniet e Evropës me kombin shqiptar.”

    … Dhe familaj Zalli vendosi që të nisej drejt Anglisë. Grupet e “bizneshit” të trafikut kishin krijuar zinxhirin e zgjatur që niste nga Shqipëria dhe kalonte nëpër shtete të Evropës, e zgjatej deri në Anglinë e largët. Duheshin para. Shumicën e shumës familaj Zalli u detyrua që t’i merrte borxh. U premtuan për të shkuar në Londër shumë shpejt me aeroplan, por pastaj përfunduan sipër një mauneje, ilegalisht.Pas një udhëtimi raskapitës prej 8 ditësh e tetë netësh arritën.

-Kur e kujtoj atë udhëtim, më dridhet trupi, shprehet Detina në një rrëfim për gazetën Dielli.

  Ajo dhe motra binajke, Argita, ishin fëmijë 11 vjecarë dhe rrugëtimi i vështirë në një makinë të mbuluar ku të zihej fryma ishte një aventurë e dhimbshme, por kishet dhe më keq. Qindra e mijëra familje kishin udhëtuar në kushte më më vështira, madje jo pak patën humbur dhe jetën.(Lexojeni te plote ne Diellin e printuar)

FITOI APO HUMBI KISHA ORTODOKSE NGA PËRPLASJA KONFLIKTUALE ME SHTETIN LIGJOR NË PËRMET?/

*Shteti Shqiptar nuk duhet të tolerojë maskaradën që organizuan priftërinjët me besimtarë të marrë borxh nga qarqet Gjirokastër dhe Berat, e të sjellë me autobuzë në Përmet për të ”pushtuar” Pallatin e Kulturës ose Kishën e paligjshme.

*Po Shteti Grek ç’pati me ortodoksët shqiptarë të Përmetit? Ende vazhdon përralla e vjetër se çdo ortodoks është grek?!

*Qeveria Shqiptare duhet t’i hetojë veprimet e priftërinjëve antishqiptarë, përfshi edhe ish kafsharin e mushkave të fshatit, Agronin të kthyer në Vasil dhe  të konvertuar prift në Greqi, varrmihësin e Kosinës,  apo ish policin-prift,  që kërcënon me listat e adresuara drejt Athinës, si kërcënim për familjarët e emigrantëve përmetarë, të afërmit e të cilëve guxojnë të dalin kundër Kishës së Paligjshme.

*Ndërsa meshat që po udhëheq Thomollari në natyrë të hapur ngjajnë si mitingje të paligjshme dhe u ka ikur koha.

Fitoi apo humbi Kisha Ortodokse Shqiptare nga përplasja me shtetin në Përmet? Opinionet publike, përfshi dhe shumicën ortodokse, pohojnë se më shumë humbi se fitoi. Ç’ne, kisha duhet të përplaset me shtetin ligjor forcërisht, edhe nëse mendon se e drejta është me të? Përse Kisha nuk e vërtetoi pronësinë nëpër shkallët e gjykimit, por tani del para kamerave dhe pretendon se gjyqi është manipuluar? Përse nuk ndoqi rrugët ligjore por rrëmbeu hurin kundër shtetit? Çfarë predikimesh apo edukim fetar mund t’u bësh besimtarëve kur i ndërsen kundër shtetit të vet?

Ç’ne, kisha duhet të përplaset me shtetin ligjor forcërisht, edhe nëse mendon se e drejta është me të? Përse Kisha nuk e vërtetoi pronësinë nëpër shkallët e gjykimit, por tani del para kamerave dhe pretendon se gjyqi është manipuluar? Përse nuk ndoqi rrugët ligjore por rrëmbeu hurin kundër shtetit? Çfarë predikimesh apo edukim fetar mund t’u bësh besimtarëve kur i ndërsen kundër shtetit të vet?

Duket se shteti dhe Kisha Greke, përfshirë dhe priftërinjët shpirtshitur shqiptarë, e vuajtën më shumë se kushdo vapën e  nxehtë të gushtit. Konflikti Kishë-Bashki i kthyer në një përplasje fizike atë ditë të nxehtë gushti, ku më së fundi shteti ligjor shqiptar po tregonte se mund të funksiononte ligji, priftërinjët, duke i dhënë vetes të drejtë për ta kundërshtuar forcërisht shtetin ligjor, dolën jashtë misionit të Kishës, jashtë veshjes priftërore, jashtë misionit të shenjtë.

Natyrisht që është shumë vështirë që të bësh rolin e arbitrit gjakftohtë në distancë në atë ndeshje, ku secili i jep të drejtë vetes, por duke e ndjekur ngjarjen në kulmin e saj të shpërthimit, duke parë pamjet vizive,duke dëgjuar deklaratat e palëve,  kushdo shkon tek mendimi se priftërinjët e shkelën ligjin. Ata i dhanë të drejtë vetes që të kundërshtonin forcërisht shtetin ligjëror, të përfaqësuar në këtë rast nga Përmbarimi dhe Policia Private. Ndërsa ripushtimi i objektit duhet konsideruar kokëshkrepje skandaloze, veprim anarkik që mbjell trubullira dhe çon në ndeshje civile, si në vitin e mbrapshtë  ’97, kur Kisha zaptoi pallatin e Kulturës.    Ndoshta veprimi antiligjor duhet analizuar që në ndërtimin e paligjshëm të Kishës nën Pallatin Kulturës, edhe pse priftërinjët  shqiptarë që i marrin urdhërat nga Athina, e cilësojnë të ligjshëm ndërtimin e paligjshëm, nisur nga fakti se rreth 25 për qind të atij trualli mbi të cilin është ngritur Pallati i Kulturës ”Naim Frashëri”, i ndërtuar  që më 1962, para fushatës antifetare të shtetit Komunist,që i rrafshoi objektet e kultit, kishat, xhamitë dhe teqetë,-  i takoka Kishës! Edhe nëse ishte kështu, si mund të kërkosh një qind përqind të truallit, kur vërteton vetëm 25 përqind, ku e gjete të drejëtn që të rrëmbesh 75 përqindshin tjetër? Sido që të jetë e vërteta, prandaj janë Gjykatat, që të ndajnë të drejtën nga e padrejta, pretendimin nga fakti, të vërtetën nga e pavërteta, të ligjshmen nga e paligjshmja. Si mund të bëjë prifti i Përmetit rolin e Gjykatësit edhe pse e ka humbur çështjen në të gjitha shkallët e gjykimit?

Në të gjithë këtë histori tingëllon absurde qëndrimi i shtetit grek. Ndërhyrja e Ministrisë së Jashtme Greke në këtë konflikt përbën një shkelje flagrante të të gjithë Kartve Ndërkombëtare, që cënon marrdhëniet mes dy shteteve, qofshin këto edhe fqinjë. Si mund të bëhet shteti grek arbitër në një çështje shqiptarësh, qoftë edhe pse njëra palë është Kisha ortodokse, që në këtë rast fatmirsisht është shqiptare dhe jo greke?

Duket se Greqia në kohë krizash i kthehet avazit të vjetër se pas çdo ortodoksi, qoftë ky dhe shqiptar, qëndron një grek dhe shteti Helen tenton të bëjë rolin e tutorit, pa ia ngarkuar kush. Reagimi me vonesë i Ministrisë së Jashtme Shqiptare i la grekët në avantazh duke na hedhur dorashkën  e shantazhit, me kërcënimin deklarativ se ne jemi duke e vëzhguar nga afër  situatën? Kush je ti, që kërkon të vëzhgosh pa të caktuar kush vëzhgues në një shtet tjetër anëtar i NATO-S?

Insinuata kastën e Ministrisë së Jashtme greke në notën e protestës për “mbylljen e ambienteve dhe heqjen me dhunë të simboleve fetare, ikonave dhe sendeve të shenjta nga ky ambient…Ato nuk kanë asnjë bazë ligjore. Respektimi i të drejtës së besimit, liria e besimit, ndërtimi i vendeve të faljes, janë në themel të një shteti dhe qëndrojnë si bazë e integrimit të tij europian… Ne shpresojnë se këto veprime janë kryer pa dijeninë e qeverisë shqiptare”. Një deklartë kjo që është larg formulave të diplomacisë ndërkombëtare dhe kryekëput ndërhyrje në punët e  brendshme të një shteti tjetër.

Sikur të mos mjaftonte ky akt, të mërkurën e 21 gushtit, u krijua edhe një situatë e papërgjegjshme e palës Greke në pikën kufitare,(Kakavi) ku u ndal për orë të tëra kalimi i shqiptarëve me pasaporta biometrike drejt Greqisë. Hakmarrje primitive e një shteti në krizë. Të drejtën për të qarkulluar shqiptarët në vendet e rajonit dhe në mbarë Evropën e kanë fituar jo nga dashamirësia e Greqisë,por nga kontributet e veta dhe plotësimi i kushteve të Evropës, realizimi i reformave.

Tërheqja brenda ditës e diplomacisë greke, ndërhyrja e ambasadorit grek në Tiranë, hapja e trarit të doganës, e ka një domethënie: Edhe grekët tërhiqen kur u përplas këmbët. Qëndrimi i Ministrisë së Jashtme Shqiptare, thirrja në raport e ambasadorit grek në Tiranë, kthimi i kusurit me të  njëjtën monedhë nag autoritetet kufitare shqiptare-nëse ju nuk i lejoni shqiptarët të shkojnë në Greqi, edhe grekët nuk do të hyjnë në Shqipëri! Bukur, ky rast e dha një zgjidhje.

Nga ana e tij shteti shqiptar është koha që t’i tregojë vendin shtetit grek në marrdhëniet me Kishën Ortodokse Shqiptare, e cila është Autoqefale, edhe pse ka në krye një kryepeshkop  Grek, i ngecur në Shqipëri nga fajet ose mosdija e  shqiptarëve.

Po ashtu shteti shqiptar është e mira që t’i ketë në kontroll shtetasit e vet, qofshin këta dhe priftërinj. Vasil Thomollari, ish Agron Thomollari, dikur kafshari i mushkave të furrit të bukës të fshatit, i dorëzuar prift në rrethana misterioze, duhet hetuar. Ishte po ky njeri i veshur prift, që e vërdallosi Shqipërinë, me rivarrimet në Kosinë, duke i zhvarrosur shqiptarët për ushatrë grekë! Është po ky prift, i graduar për “merita” zhvarrimesh dhe kontribute të mistershme, që u ngjit në shkallët e hirarkisë priftërore. Natyrisht që kjo është punë e Kishës, por përleshja e tij me ligjin është e paligjishme dhe qoftë edhe vetëm për këtë fakt, ai duhet që të hetohet nga shteti.

Ato veprime të paligjshme që Thomollari po nxit në Përmet, bien ndesh me ligjin, prandaj shteti ligjor është e mira t’i tregojë vendin, paçka se një telefonatë e tij në Athinë mund t’i trembë shtetarët apo politikanët shqiptarë. Shteti shqiptar është e mira që të tregojë me vepra se Autoqefalia e Kishës Ortodokse Shqiptare është ende  në fuqi! Ndërsa meshat që po udhëheq Thomollari në natyrë të hapur ngjajnë si mitingje të paligjshme dhe u ka ikur koha.

BASHKËPUNONI ME GAZETEN DIELLIN!

Bashkëpunoni me Gazetën Dielli, më e vjetra në botim e botës Shqiptare. Le ta shkruajmë së bashku në Faqet e Diellit kronikën jetësore të shqiptarëve të Amerikës. Keni një gëzim familjar, një fejesë, një dasëm, graduim, nje njoftim mortor?- përcillni informacionin dhe fotografitë në emailin e Diellit dhe ne i përcjellim në botën shqiptare. Emaili i Diellit: gazetadielli@gmail.com

Do të bëhesh bashkëpunëtor i Diellit na shkruaj në emailin e mësipërm.

Degët e Vatrës nëpër shtete të ndryshme mund të caktojnë një korrespondent për Diellin dhe ai të përcjellë jo vetëm aktivitetet e degës, por edhe jetën e shqiptarëve në qytetin apo shtetin ku e zhvillon veprimtarinë dega. Keni pranë dikë që ka histori interesante, që ka arritur sukses në Amerikë, një student i shkëlqyer apo një sportist, na shkruani në DIELLI, Gazeta qe ka shkruar për 104 vjetë historinë e shqiptarëve të Amerikës.K

Ne mund të na ndiqni në internet duke marrë lajme të përditshme, histori apo analiza e komente për jetën në SHBA apo në trojet amtare. Websiti i Diellit www.gazetadielli.com

Amerika i ktheu jetën dhe e integroi ne jeten e perditshem…/

nga Dalip Greca/

E merrni do me mend se si një njeri,i paralizuar, që ka humbur aftësitë lëvizëse, i ulur në karrocën e tij të sofistikuar, të kryej detyra të vështira në televizion, të jetë organizator i një programi televiziv, të jetë përgjegjës për ndriçimin,të drejtoi të ftuarit në sallë, dhe të kryej veprime të tjera gjatë trasmetimit të shfaqjes? E merrni me mend që ky invalid të jetë shpallur dhe regjisori më i mirë për Amerikën Verilindore? Pra ai ka fituar çmimin  e parë në kategorinë e programeve të bisedave në Aleancën për Median e Komunitetit, në festivalin rajonal të videos në Verilindje të Amerikës. Gjithçka është e mundshme, madje si ç’shprehet Liri,gjithçka kryehet shumë lehtë.Po çfarë magjie zotëron ky Ilir Qirici,(shokët e thërrasin Liri) që veprimet i kryen në mënyrë të sinkronizuar.

Ja si e shpjegon ai mrekullinë e kryrjes së veprimeve gati në mënyrë automatike: Unë kam një karrocë të sofistikuar që më lejon të lëvizë, kam një program kompjuteri të veçantë që më lejon të përdorë dhe kontrolloj kompjuterin, kam teknologji ndihmuese në shtëpi që më lejon të kontrolloj krevatin, dritat, televizorët dhe pajisjet e tjera vetëm nëpërmjet zërit dhe teknologji të ngjashme në punë ku kam një pajisje kufje me valë e kombinuar me programe të tjera që më lejon të kontrolloj kompjuterin, të bëj dhe marr telefonata vetë dhe kjo nëpërmjet përdorimit të vetëm të zërit. Interneti është bërë pjesë e rëndësishme e jetës sime dhe falë teknologjisë ndihmuese jam më i pavarur. Siç thonë, vetëm në Amerikë ndodhin këto mrekullira.

Shtypi ka shkruar shumë për Lirin, madje gazeta e njohur”The Boston Globe” e ka pasur radhazi personazhin e vet, siç e kanë pasur dhe shume revista rajonale. Gazetarja e ”The Boston Globe” Diana E. Lewis, në shkrimin e saj botuar me 11 nëntor 2001,  ka arritur që të përcjellë si në vidio veprimtarinë e Lirit.

Liri punoi në MATV dhe në Cyber Cafe’ në Malden, ku ai mësoi frekuentuesit e saj sesi të përdorin internetin në kompjuter. Në një mbasdite të zakonshme, ai ”shkruan” informacionin në ekranin e kompjuterit duke i dhënë komandat me zë, pastaj më një pikë të argjendtë në ballin e tij, çvendos shigjetën kompjuterike duke lëvizur kokën. Pra një dritë infra të kuqe në një kanal pranë kompjuterit të tij bie mbi pikën e argjendit, e cila kthehet në sinjal, duke i lejuar atij që të manipulojë shigjetën të shkruaj. Një telefon i lidhur me një pajisje kontrolluese aty pranë dhe me një kufje dëgjimi në kokë, i mundësohet që të presë thirrje të ndryshme telefonike. Kufjet dhe telefoni janë të lidhur me një kuti telefonike pranë tij,vetë telefoni është i lidhur me kompjuterin, i cili gjithashtu ka të programuar në software një qendër zëri.Komandat janë të tilla: si”përgjigju në telefon” dhe kalon sinjalin menjëherë te kufjet.

“Aktivizuesi i zërit më lejon mua të shkruaj, të kontrolloj shigjetën dhe të përdor telefonin, thotë Liri. Pastaj shton:Gjithçka që të tjerët e realizojnë me duar, unë e realizoj nëpërmjet zërit”.

Po çfarë bën tjetër Liri? Përgjigjet ai vetë: Në MATV, unë bëj produserin, drejtoj, montoj, jap leksione, punoj me grafiks, kordinoj të ftuarit në studio, marr pjesë në projekte të ndryshme. Kam bërë shumë programe dhe projekte të cilat kanë pasur sukses, kam realizuar programe dhe projekte për”public service Announcements”,”PSA”, bëj kërkime dhe takoj organizata të ndryshme shoqërore etj. Më pas ai tregon për progarmin”VISTA”, ku pranoi të merrte pjesë. Pse e bëre këtë? E para unë mundesha të punoja në Stacionin televiziv, i cili në bazë ka një lloj pune të cilën mua më pëlqen ta bëj, të shkruaj, të organizoj, drejtoj, dhe të përgatis grupe pune.

Jeta e Lirit është plot me të papritura. Për t’i sjellë ato sa më të plota për lexuesit, i morëm atij intervistën e mëposhtme:

- Liri dhe Shqipëria, ëndërrat e vrara dhe vdekja që desh ju mori jetën, ç’përgjigje do të jepnit tani pas kaq vitesh, ku shumë gjra kanë marrë kahje tjetër?

- Çdo njeri ka dëshira dhe ëndrra për të ardhmen. Ëndrra ime ishte të bëhesha regjizor filmi. Megjithatë, duke jetuar në Shqipëri, Tiranë gjatë regjimit komunist mundësitë ishin të pakta. Ne kishim një industri shumë të vogël filmi dhe nuk kishte ndonjë shkollë filmi. Instituti i lartë i arteve në Tiranë ishte i vetmi vend për studime të avancuara arti dhe ata kishin vetëm një program për regjizurë teatri ku vetëm dhjetë vetë pranoheshin çdo vit në një konkurs ku merrnin pjesë pothuajse 100 kandidatë.

Unë u përgatita dhe studiova për pothuaj dy vjet dhe besoja se kisha talentin e mjaftueshëm, pasion dhe këmbëngulje që të isha një nga të zgjedhurit. Por, qartazi talenti nuk kishte të bënte asgjë me seleksionimin. Vetëm ata që kishin lidhje të mira u pranuan në atë program. (për shembull, në atë vit kur unë konkurova, 1988, në program u pranuan Dritan Agolli, djali i Dritëro Agollit, Diana Ndrenika, e bija e Robert Ndrenikës, Albert Budina, vëllai i Edmond Budinës  dhe Eno Milkani, i biri i Pirro Milkanit. Sa për informim, asnjë nga këta të zgjedhur nuk është marrë me regjizurë ose art që nga ajo kohë).

Mospranimi në atë program ishte dëshpërues dhe shumë i vështirë për t’u pranuar, sidmos kur e dija se çfarë isha në gjendje të bëja. Shkrimi i poezive, kalimi i kohës në plazhin e Durrësit ku kaloja kohë duke shikuar qetësinë e detit dhe shpresa për një të ardhme më të mirë ishin disa nga gjërat që risollën paqen në zemrën time. Gëzohesha kur shkoja në atë plazh dhe shkoja gjatë gjithë muajve të verës. Por, fati i keq më ndoqi edhe atje. Më 6 gusht 1989, pësova një aksident që më la të paralizuar nga gjoksi poshtë, duke më ndërruar kështu përgjithmonë jetën time. Siç mund ta keni lexuar në artikullin e revistës që keni, unë vrapova drejt detit dhe kërceva duke u përpjekur të bëja një sallto 360 gradëshe. Me qëllim që të bija në këmbë në fundin e detit. Megjithatë, unë pata një kërcim të keq që rezultoi fatal për mua. Unë isha nën ujë duke mbajtur frymën, i ndërgjegjshëm dhe me qafë të thyer…

 Mjekët ju dhanë vetëm 3 ditë jetë,si e kapërcyet ju dhe familja juaj fatkeqësinë?

- Për pothuajse 2 vjet luftova për jetën time duke kaluar dhimbje të rënda presioni dhe komplikacionesh të shumta, pa ndihmë nga mjekët të cilët kishin garantuar vdekjen time brenda tri ditëve pas aksidentit dhe të autoriteteve që nuk treguan kujdes as për mua dhe as për dhimbjen e madhe të familjes sime. Shkurt, ajo çfarë bënë doktorët ishte një radiografi e qafës, më dhanë një injeksion dhe pritën që të vdisja. Ata më nxorën nga spitali dhe më dërguan në shtëpi duke thënë: “Le të vdesë në shtëpi”. Por, unë nuk vdiqa. Unë mbijetova. Ishte besimi në Zot dhe mbështetja e jashtëzakonshme e familjes sime, përkujdesi dhe përpjekjet e mrekullueshme të prindërve të mi, Simonit dhe Angjelinës dhe si gjithmonë, shpresa se një ditë do të bëhesha më mirë dhe do të mund të eci përsëri. Është me të vërtetë një mrekulli që sot jam gjallë dhe mirë. Në të vërtetë, një numër mrekullishë ndodhën.

-Liri dhe Amerika, si u takuat me njeri-tjetrin?

-Familja ime së bashku me mua, përfituam nga gjendja trazuar që u krijua pas tronditjes së madhe që regjimi komunist pësoi më 1990 dhe eventualisht ikën nga ai sistem. I pari ishte vëllai im i madh Vasili që shkoi në Itali ku menjëherë kërkoi azil politik. Pak më vonë në mars 1991 pjesa tjetër e familjes arriti të shkojë në Greqi ku u operova dy vjet pas aksidentit të paktën për të stabilizuar qafën e thyer.

Megjithatë, ëndrra e familjes sonë ishte të vinim në SHBA, i vetmi vend në botë që ofronte kujdes të shkëlqyeshëm mjekësor për mua dhe eventualisht jetë më të mirë për gjithë ne. Im vëlla, Vasili, kishte bërë kërkesë në Ambasadën Amerikane për të ardhur në Amrikë si refugjat politik. Me ndihmën e organizatës mirëbërëse katolike, ai na dërgoi garancitë dhe më 11 mars 1992 ne erdhëm në Amerikë si refugjatë politikë. Sapo mbërritëm fillova të kuptoj pse Amerika ishte vendi më i madh në botë dhe sa fatlumë ishim ne që të jetojmë këtu. Amerika më kë dhënë çdo gjë që kam nevojë ku dëshiroj të shkoj dhe çdo mundësi të bëj çfarë dëshiroj të bëj në jetë. Nga shërbimi i mrekullueshëm dhe falas, shërbime teknologjike, shoqërore dhe të ndihmës,pa asnjë lloj diskriminimi të çfarëdollojshëm.

 - Çfarë ju dha Amerika?

- Vetëm në Amerikë një njeri me aftësi të kufizuara fizike, si unë, mund të marrë këso lloj shërbimesh të jashtëzakonshme dhe të ketë mundësi për të punuar ndërmjet njerëzve në gjendje normale dhe të jetë produktiv. Unë kam një karrocë të sofistikuar që më lejon të lëvizë, kam një program kompjuteri të veçantë që më lejon të përdorë dhe kontrolloj kompjuterin, kam teknologji ndihmuese në shtëpi që më lejon të kontrolloj krevatin, dritat, televizorët dhe pajisjet e tjera vetëm nëpërmjet zërit dhe teknologji të ngjashme në punë ku kam një pajisje kufje me valë e kombinuar me programe të tjera që më lejon të kontrolloj kompjuterin, të bëj dhe marr telefonata vetë dhe kjo nëpërmjet përdorimit të vetëm të zërit. Interneti është bërë pjesë e rëndësishnme e jetës sime dhe falë teknologjisë ndihmuese jam më i pavarur. Siç thonë, vetëm në Amerikë ndodhin këto mrekullira.

Amerika më ka trajtuar si birin e saj dhe së bashku me familjen time dhe unë, që kemi lulëzuar këtu, ne e duam Amerikën dhe nuk do ta ndërronim atë për çfardo vendi në faqen e dheut.

- Si arriti Liri, që të përballonte programin e vështirë dhe të diplomohej në Universitetin e Boston-it?

- Duke qenë në SHBA në vendin e lirisë dhe mundësive të mëdha, edhe një herë ëndrrat e thyera m’u ringjallën. Unë e mësova anglishten vetë nga televizori dhe leximet dhe në vitin 1995 frekunetova Universitetin e Massachusetts në Boston. Mësova bazat e realizimit të filmit dhe punova kryesisht si regjizor në një grup dhe shumë projekte filmike dhe videoje individuale. Frekuentimi i kolegjit ishte shumë i vështirë për mua në shumë drejtime; që nga ruajtja e shëndetit të mirë tek transportimi, të shkruarit e detyrave në anglisht. Në fillim shtypja germë pas germe me një makinë shkrimi të vjetër elektrike. Më duheshin disa ditë që të shypja një detyrë. Në vitin e dytë të kolegjit punët m’u lehtësuan pasi fillova të përdor “Dragon dictate” një program kompjuteri që punon me teknologjinë e zërit.

Në vitin 1997 vazhova arsimimin tim dhe hyra në programin më të mirë të filmit në Masachusetts, në Universitetin e Boston-it, ku forcova dhe çova më tej dijet e mia në regjizurë, në skenarë dhe në gjithë procesin e krijimit të filmit. Në Universitetin e Boston-it unë kisha rastin të punoja me kamera 16 mm dhe pajisje më të mira, i zgjerova dijet e mia duke studiuar filma dhe regjizorë të ndryshëm dhe përfitova përvojë të vlefshme, duke marrë pjesë në projekte grupi dhe duke drejtuar filmat e mi të shkurtër, përfshirë një projekt grupi të quajtur “Slices”.

Unë hyra në kolegj shumë i vendosur për çfarë doja dhe duke e ditur se çfarë duhej të bëja për t’iu afruar një hap tjetër më pranë ëndrrës sime. Besoja se do të mund të bëja sa kisha mundësi pavarësisht nga pengesat dhe rrethanat. Ishte shumë e vështirë por jo e pamundur. Dhe, unë e dija këtë, pasi e kisha mësuar nëpërmjet rrugës së vështirë.

-Ju jeni një njeri me emër tani në fushën televizive dhe për aftësitë tuaja kanë shkruar gazeta e revista të shumta, si shkuat tek suksesi?

- Pasi mbarova shkollën, punova si vullnetar pa pagesë në Televizionin Publik të Malden-it, eventualisht fillova për të punuar atje si koordinator i prodhimit të programeve të komunitetit. Krahas dhënies së mësimit dhe përgatitjes së anëtarëve, unë prodhoj videopromovimi, gjithashtu prodhoj dhe drejtoj shfaqje të Televizonit të Komunitetit.

“Çfarë është kjo…?”

Është një seri për Televizionin e Komunitetit rreth çështjeve shëndetësore, paaftësisë fizike dhe parandalimit të sëmundjeve, të cilën e krijova një vit më parë dhe e prodhova dhe e drejtova vetë, fitoi çmimin  e parë në kategorinë e programeve të bisedave në Aleancën për Median e Komunitetit, në festivalin rajonal të videos në Verilindje të Amerikës. Kështu që krahas prodhimit të videove dhe filmave, unë kam edhe përvojë prodhimi televiziv. Gjithmonë përpiqem të bëj ç’është më e mira e të jemë ndërmjet më të mirëve. Tani po punoj për të prodhuar një seri tjetër për televizionin e Komunitetit, e cila mendoj se  do të jetë e suksesshme.

-Ç’farë keni tani në mendje për teleshikuesit tuaj?

- Nga fundi i pranverës planifikoj të filloj filmimin e një filmi të shkurtër, të cilin e kam shkruar dhe dërguar tek disa festivale prestigjioze filmi. Përgjithësisht e kaloj ditën duke shkuar në punë, duke kaluar kohën në familje dhe me shokë, duke lexuar, shkruar dhe shikuar filma.

Gjithashtu organizoj pritje duke bashkuar miq e të afërm në përpjekje për të qëndruar pranë njëri tjetrit dhe për t’u adaptuar në një kulturë të re, ndërkohë që të ruajmë traditat e mrekullueshme shqiptare.

-Liri dhe Shqipëria,cilat janë lidhjet e paslargimit?

-Nuk kam qenë në Shqipëri asnjëherë që kur jam larguar në mars 1991. Por, kam mbajtur kontakte me të afërmit dhe miqtë atje dhe në botë. Pavarësisht se jam larguar nga Shqipëria në rrethana të vështira, unë nuk ruaj asnjë ndjenjë lëndimi. E fajësoj atë sistem. Kam nja dy histori shumë të mira të cilat m’i pëlqen t’i kthej në skenarë, eventualisht në filma. Që të dyja janë histori shqiptare, të cilat mendoj t’i shkruaj së shpejti dhe është e kuptueshme t’i filmoj në Shqipëri një ditë në të ardhmen e afërt. E kjo në një farë mënyre do të jetë kontakti im direkt me Shqipërinë nga që do të më duhet të shkoj atje për të filmuar dhe nga ana tjetër do të kërkoj mbështetje financiare në formën e investimit vecanërisht nga komuniteti shqiptaro – amerikan, në atë frymë që të bëjmë Shqipërinë dhe shqiptarët të njohur kudo në botë.

Më së fundi, dëshiroja të thoja se gjatë gjithë jetës sime, pengesat kurrë nuk më kanë ndaluar. përkundrazi ato më bënë më të fortë. Gjithmonë them se pengesat mund të të ngadalësojnë por nuk mund të ndalin kurrë nëse ti ke shpresë, këmbëngulje, dëshirë të zjarrtë për të eur përpara në rrugë të drejtë dhe arritur qëllimet dhe ëndrrat. Për mua, ecja përpara në drejtimin e duhur do të thotë të shikosh edhe prapa. Të kuptosh se kush je, se si mbërrite këtu dhe s e ku dëshiron të shkosh. Gjithë jetën time, veçanërisht pas aksidentit, kam kuptuar se ka shumë gjëra të cilat nuk mund t’i ndryshoj. Por, kam bërë çështë e mundur të punoj fort që të ndryshoj gjërat të cilat mundem…

Liri ka mbaruar Universitetin e Bostonit per Film dhe Televizion. Ilir Qirici u lind në vitin 1962. Ilir aktualisht jeton në Eureka, Missouri. Para kësaj, ai ka jetuar në Eureka, MO në vitin 2011. Para kësaj, ai ka jetuar në Saint Louis, MO 1998-2006.

(Arkiv)